Na alle onrust in de bankensector moet de regulering worden uitgebreid, aldus Financial Times. Nee, laat de private banken maar branden, schrijft Yanis Varoufakis. Volgens de voormalig Griekse economieminister moeten burgers een gratis rekening krijgen bij hun centrale bank.

‘Het vertrouwen dat spaargeld veilig is, is gewoon te belangrijk, zowel economisch als politiek’, stelt Financial Times-columnist Martin Wolf. De enige manier om dat vertrouwen te waarborgen is om de huidige regulering voor systeemrelevante banken uit te breiden naar het hele financiële systeem.

Volgens Yanis Varoufakis, voormalig minister van Financiën van Griekenland, is het banksysteem dat wij als vanzelfsprekend beschouwen, niet te repareren. Maar er is een alternatief: ‘Stel je voor dat de centrale bank iedereen een gratis digitale portemonnee ter beschikking stelt.’

Lees hieronder hun betogen:

De bankencrisis is deze keer anders. In feite is ze erger dan in 2007-2008. Toen konden we de ineenstorting van de banken wijten aan grootschalige fraude, wijdverspreide roofkredieten, collusie tussen ratingbureaus en louche bankiers die met verdachte derivaten leurden – allemaal mogelijk gemaakt door de toenmalige ontmanteling van de regelgeving door politici die door Wall Street zijn opgeleid, zoals de Amerikaanse minister van Financiën Robert Rubin. De huidige bankfaillissementen kunnen aan niets van dit alles worden toegeschreven.

Ja, Silicon Valley Bank (SVB) was zo dom om extreme renterisico’s te nemen terwijl ze voornamelijk onverzekerde depositohouders bediende. Ja, Credit Suisse had een schimmig verleden met criminelen, fraudeurs en corrupte politici. Maar anders dan in 2008 werden geen klokkenluiders de mond gesnoerd, voldeden de banken (min of meer) aan de aangescherpte regelgeving van na 2008 en waren hun activa relatief solide. Bovendien kon geen van de toezichthouders in de Verenigde Staten en Europa geloofwaardig beweren – zoals in 2008 – dat zij overrompeld waren.

In feite waren de toezichthouders en centrale banken compleet op de hoogte. Zij hadden volledige toegang tot de bedrijfsmodellen van de banken. Zij konden duidelijk zien dat deze modellen de combinatie van aanzienlijke stijgingen van de langetermijnrente en een plotselinge terugtrekking van deposito’s niet zouden overleven. Toch deden ze niets.

Hadden de autoriteiten niet voorzien dat onverzekerde depositohouders in paniek zouden vluchten?

Hadden de autoriteiten niet voorzien dat grote, en dus onverzekerde, depositohouders in paniek zouden vluchten? Misschien. Maar de echte reden waarom centrale banken niets deden toen ze geconfronteerd werden met de fragiele bedrijfsmodellen van banken is nog verontrustender: het was de reactie van de centrale banken op de financiële crash van 2008 waardoor die bedrijfsmodellen waren ontstaan – en de beleidsmakers wisten dat.

Het post-2008 beleid van harde bezuinigingen voor de meesten en staatssocialisme voor bankiers, dat tegelijkertijd in Europa en de VS werd toegepast, had twee effecten die het gefinancialiseerde kapitalisme de afgelopen veertien jaar vorm gaven. Ten eerste heeft het het geld van het Westen vergiftigd. Om precies te zijn, zorgde het ervoor dat er niet langer één nominale rentevoet is die het evenwicht tussen vraag en aanbod van geld kan herstellen en tegelijkertijd een golf van bankfaillissementen kan afwenden.

Laten we niet vergeten dat banken ontworpen zijn om niet veilig te zijn

Ten tweede, omdat het algemeen bekend was dat geen enkel rentetarief zowel prijsstabiliteit als financiële stabiliteit kon bewerkstelligen, gingen westerse bankiers ervan uit dat, als en wanneer de inflatie weer de kop opstak, de centrale banken de rentetarieven zouden verhogen en tegelijkertijd de banken zouden redden. Ze hadden gelijk: dat is precies wat we nu meemaken.

Laten we niet vergeten dat we altijd hebben geweten dat banken ontworpen zijn om niet veilig te zijn, en dat ze samen een systeem vormen dat constitutioneel niet in staat is zich aan de regels van een goed functionerende markt te houden. Het probleem is dat we tot nu toe geen alternatief hadden: banken waren de enige manier om geld naar de mensen te sluizen (via kassiers, filialen, geldautomaten, enzovoort). Dit maakte de maatschappij een gijzelaar van een netwerk van private banken die betalingen, spaargeld en krediet monopoliseerden. Vandaag de dag biedt de technologie ons echter een prachtig alternatief.

Stel je voor dat de centrale bank iedereen een gratis digitale portemonnee ter beschikking stelt

Stel je voor dat de centrale bank iedereen een gratis digitale portemonnee ter beschikking stelt – in feite een gratis bankrekening met een rente die gelijk is aan de dagkoers van de centrale bank. Aangezien het huidige banksysteem functioneert als een antisociaal kartel, zou de centrale bank net zo goed iedereen gratis digitale transacties en opslag van spaargeld kunnen aanbieden, waarbij de netto-inkomsten worden gebruikt voor essentiële publieke goederen.

Bevrijd van de dwang om hun geld bij een private bank aan te houden, en om voor transacties via dat systeem te betalen, zullen mensen vrij zijn om te kiezen of en wanneer ze gebruik maken van private financiële instellingen die risicobemiddeling tussen spaarders en leners aanbieden. Zelfs in zulke gevallen zal hun geld helemaal veilig blijven in het grootboek van de centrale bank.

De cryptobroederschap zal mij ervan beschuldigen dat ik aandring op een centrale bank die à la Big Brother elke transactie van ons ziet en controleert. Los van hun hypocrisie – dit is dezelfde bende die eiste dat de centrale bank de bankiers van Silicon Valley onmiddellijk te hulp zou schieten – moet worden vermeld dat het ministerie van Financiën en andere overheidsinstanties al toegang hebben tot elke transactie van ons.

Het banksysteem dat wij als vanzelfsprekend beschouwen, is niet te repareren

De privacy zou beter gewaarborgd kunnen worden, als transacties geconcentreerd zouden worden in het grootboek van de centrale bank, onder toezicht van zoiets als een ‘Jury voor Monetair Toezicht’, bestaande uit willekeurig gekozen burgers en deskundigen uit een breed scala van beroepen.

Het banksysteem dat wij als vanzelfsprekend beschouwen, is niet te repareren. Dat is het slechte nieuws. Maar we hoeven niet langer te vertrouwen op een particulier, op huur belust, sociaal destabiliserend netwerk van banken, tenminste niet op de manier waarop we dat tot nu toe hebben gedaan. De tijd is gekomen om een onherstelbaar banksysteem op te blazen, dat eigenaren en aandeelhouders bedient ten koste van de meerderheid.

Kolenmijnbedrijven zijn er op een pijnlijke manier achter gekomen dat de maatschappij hun geen permanente subsidie verschuldigd is om de planeet te beschadigen. Het wordt tijd dat bankiers een soortgelijke les leren.

Yanis Varoufakis – Project Syndicate

Banken gaan failliet. Als dat gebeurt, schreeuwen degenen die op verlies staan om redding van de staat. Als de dreigende kosten groot genoeg zijn, zullen ze gehoor vinden. Dit is hoe we, crisis na crisis, een banksector hebben gecreëerd die in theorie privé is, maar in de praktijk een vazal van de staat. De overheid probeert op haar beurt de wens te beteugelen van aandeelhouders en management om de vangnetten die ze genieten uit te buiten. Het resultaat is een systeem dat essentieel is voor de werking van de markteconomie, maar dat niet volgens de regels ervan functioneert. Kortom, een puinhoop.

Geld is het spul dat men moet hebben om de dingen te kopen die men nodig heeft. Dit geldt voor huishoudens en bedrijven, die leveranciers en werknemers moeten betalen. Daarom zijn bankfaillissementen calamiteiten. Maar banken zijn niet ontworpen om veilig te zijn. Terwijl hun depositoverplichtingen verondersteld worden volkomen veilig en liquide te zijn, zijn hun activa onderhevig aan looptijd-, krediet-, rente- en liquiditeitsrisico’s. Het zijn mooiweerbedrijven. In slechte tijden gaan ze failliet, omdat depositohouders er dan vandoor gaan.

Lobbyisten riepen: schaf lastige regelgeving af en we zullen een wonderbaarlijke groeispurt maken

In de loop der tijd hebben overheden gereageerd op het onvermogen van banken om het veilige geld te verschaffen dat hun depositohouders verwachten. In de negentiende eeuw werden centrale banken geldschieters in laatste instantie, zij het tegen een strafrente. In het begin van de twintigste eeuw garandeerde de overheid kleinere deposito’s. Tijdens de financiële crisis van 2007-09 zetten ze in feite hun hele balans in om de banken te dekken. Het banksysteem als geheel werd ondubbelzinnig onderdeel van de staat. In ruil daarvoor werden de kapitaalvereisten verhoogd, de liquiditeitsregels aangescherpt en stresstests ingevoerd. Alles zou dan goed komen. Of niet.

Het faillissement van de Silicon Valley Bank toont aan dat er lacunes zitten in de Amerikaanse regelgeving. Dat is geen toeval. Het is waar lobbyisten om riepen: schaf lastige regelgeving af, riepen ze, en we zullen een wonderbaarlijke groeispurt maken. Wat in het geval van deze bank opvalt, is haar afhankelijkheid van onverzekerde deposito’s en haar inzet op zogenaamd veilige obligaties met een lange looptijd. Eind 2022 had de SVB 151,6 miljard dollar aan onverzekerde binnenlandse deposito’s tegenover ongeveer 20 miljard dollar aan verzekerde deposito’s. De bank had ook aanzienlijke ongerealiseerde verliezen op haar obligatieportefeuille, omdat de rente steeg. Voeg deze twee dingen samen en je krijgt geheid een run: ratten verlaten altijd het zinkende financiële schip.

Maar weinig mensen zijn kapitalisten als ze geld dreigen te verliezen dat ze als veilig beschouwden

Depositohouders die niet op tijd ontsnappen zullen schreeuwen om een reddingsoperatie. Het is misschien opmerkelijk dat degenen die deze keer om een redding schreeuwen de libertariërs van Silicon Valley zijn. Maar weinig mensen zijn kapitalisten als ze geld dreigen te verliezen dat ze als veilig beschouwden en niemand weet beter dan een kapitalist uit te leggen hoe essentieel hun rijkdom is voor de gezondheid van de economie. Onverzekerde depositohouders vonden hun heil precies op het goede moment bij de SVB en elders. Hiermee verdwijnt nog een andere bron van discipline van de particuliere sector op de banken.

De SVB was slechts de zestiende bank van de VS. Dat is immers de reden waarom ze buiten het reguleringsnet van de meest systeemrelevante banken viel. Bij leven was de bank gemakshalve irrelevant, maar bij overlijden werd ze systeemrelevant. De Federal Reserve (de Fed) [de centrale bank van de VS] heeft aangeboden tegen nominale waarde te lenen aan banken die liquiditeit nodig hebben. Dit zijn negatieve ‘haircuts’ – noem ze voor mijn part ‘haarimplantaten’ – aan banken die noodleningen nodig hebben.

Bovendien heeft president Joe Biden verklaard dat ‘we alles zullen doen wat nodig is’. Deze keer worden aandeelhouders en obligatiehouders inderdaad niet gered. Bovendien worden de verliezen zogenaamd gedragen door de banksector als geheel. Toch worden de verliezen opnieuw gedeeltelijk gesocialiseerd. Twijfelt iemand eraan dat de socialisatie nog verder zal gaan als de crisis ook doorzet?

De angst die door kleine schokken ontstaat, maakt een grote crisis wat minder waarschijnlijk

Natuurlijk vraagt men zich af wat deze nieuwe schok betekent. Sommige analisten denken dat de Fed de rente deze maand niet meer zal verhogen. Duidelijk is dat er veel onzekerheid is, wat uitstel van verdere renteverhoging kan rechtvaardigen. Maar het verlagen van de inflatie blijft essentieel: de Amerikaanse consumentenprijsindex steeg in februari met 6 procent op jaarbasis.

Momenteel is de grote vraag echter niet wat er met de economie gaat gebeuren, maar wat er met de financiën gaat gebeuren. Een punt is dat het een goede zaak is als de angst in het financiële systeem weer is opgelaaid. De angst die door kleine schokken ontstaat, maakt een grote crisis wat minder waarschijnlijk. Er zijn bijkomende lessen: banken blijven even kwetsbaar voor runs zoals voorheen en onverzekerde depositohouders worden, of ze dat nu willen of niet, niet aan hun lot overgelaten bij een faillissement. Het vertrouwen dat deposito’s veilig zijn, is gewoon te belangrijk, zowel economisch als politiek.

Hoe moet dit nieuwe bewijs van de mate waarin de staat de banken steunt, zelfs in relatief normale tijden, tot uiting komen in het beleid? Een eenvoudig antwoord is dat de regulering van systeemrelevante banken moet worden uitgebreid tot het hele systeem. Een ander is dat deposito’s bij insolventie boven alle andere schulden moeten worden geplaatst, om hun sociaal en economisch belang te weerspiegelen. Nog een andere is dat balansen altijd de marktrealiteit moeten weerspiegelen. Ten slotte moeten de kapitaalvereisten dienovereenkomstig worden aangepast. Als het kapitaal van banken bij marktwaarderingen te laag wordt, moet het onmiddellijk worden verhoogd.

De fundamentele les die we opnieuw moeten leren is dat zelfs in een bescheiden crisis deposito’s niet kunnen worden opgeofferd, en dat regels voor het verstrekken van liquiditeit overboord worden gezet. Banken zijn de hoeders van de staat, deels omdat zij het hart van het kredietstelsel vormen, maar meer nog omdat hun depositoverplichtingen politiek zo belangrijk zijn. Het huwelijk van risicovolle en vaak illiquide activa met verplichtingen die veilig en liquide moeten zijn binnen ondergekapitaliseerde, op winst beluste en bonusbetalende instellingen die worden gereguleerd door politiek ondergeschikte en vaak incompetente overheidssectoren is een ramp die staat te gebeuren. Het bankwezen moet radicaal veranderen.

Martin Wolf – Financial Times