In plaats van elkaar uit te sluiten, moeten vechten en praten hand in hand gaan, stelt Financial Times-columnist Gideon Rachman. Diplomatie kan leiden tot creatieve oplossingen voor lastige problemen.

360 is recentelijk begonnen met het inspreken van audio-artikelen. Vind je ze leuk? Steun ons dan met een donatie.

Joe Biden is een van de weinige wereldleiders die zich de Cubaanse rakettencrisis nog levendig zal herinneren. Hij was een student van bijna twintig toen de VS en de Sovjet-Unie op een haar na in een kernoorlog verwikkeld raakten. Nu, als president van de VS, heeft Biden zich half mijmerend, half waarschuwend laten ontvallen dat de kans op een nucleair armageddon momenteel groter is dan op enig ander moment sinds de crisis die zich ontvouwde in oktober 1962, precies zestig jaar geleden.

Door sommigen is afkeurend gereageerd op de woorden van Biden. De Amerikaanse president zou Vladimir Poetin in de kaart spelen door openlijk over een kernoorlog te spreken. De situatie waarin de Russische president en zijn leger zich bevinden wordt steeds hopelozer. Westerse inlichtingendiensten geloven dat de Russen door hun ammunitie heen raken en dat Poetin daar nog maar net achter is gekomen. Door te dreigen met het gebruik van kernwapens haalt Poetin een van zijn laatste instrumenten van stal om Oekraïne en zijn westerse bondgenoten zoveel schrik aan te jagen dat ze concessies zullen doen.

Biden is niet de enige die openlijk over de nucleaire dreiging spreekt. Ook Volodymyr Zelensky heeft gezegd dat Poetin het Russische volk psychologisch voorbereidt op het gebruik van kernwapens. De Oekraïense leider noemde dit ‘zeer gevaarlijk’. In het licht van de toenemende escalatie en het oplopende dodental is het zowel opvallend als zorgwekkend dat er nog geen serieuze diplomatieke pogingen worden ondernomen om het conflict te beëindigen.

Tijdens de Cubacrisis in 1962 werd uiteindelijk de lont uit het nucleaire kruitvat getrokken door stille diplomatie. Die vorm van diplomatie ontbreekt jammerlijk in de oorlog in Oekraïne. Volgens sommige van Oekraïnes vurigste medestanders is alleen het praten over diplomatie al een concessie. Zij vinden het verslaan van Poetin de enige acceptabele en realistische manier om de oorlog te beëindigen. Dat is een mooi principe, maar in de praktijk niet bijster nuttig.

Het is een schromelijke vergissing te denken dat diplomatie een alternatief is voor krachtige militaire steun aan Oekraïne. Deze twee benaderingen zouden juist hand in hand moeten gaan en elkaar moeten aanvullen.

Het zou ongetwijfeld het beste zijn als Rusland op alle fronten zou worden verslagen en er in Moskou een nieuwe boetvaardige regering zou aantreden die bereid zou zijn de oorlogsschade te vergoeden en Poetin te berechten wegens oorlogsmisdaden. Maar hoewel zoiets op de lange termijn tot de mogelijkheden behoort, zit het er voorlopig niet in. Vooralsnog ziet het er eerder naar uit dat de Russische leider en zijn entourage verder zullen radicaliseren naarmate hun opties afnemen.

Tot de Russische opties behoren economische druk, het in het wilde weg bombarderen van Oekraïne en het saboteren van westerse infrastructuur. Maar het steeds openlijker dreigen met kernwapens is ook een waarschijnlijkheid. Het gebruik van tactische kernwapens valt niet uit te sluiten. Dat westerse leiders daar zo veelvuldig op wijzen en over mogelijke reacties spreken – de laatste in de rij was de Franse president Emmanuel Macron – toont aan wat voor geheime briefings ze krijgen.

‘De diplomatie laat momenteel te wensen over’

Door de Oekraïners de militaire steun te geven die ze nodig hebben om vorderingen te maken op het slagveld, maken ze de grootste kans om bij een uiteindelijk vredesakkoord hun doelen te verwezenlijken. Maar de gevechten dienen gepaard te gaan met onderhandelingen, waarbij de Oekraïners in elke fase moeten worden betrokken en geraadpleegd.

Sommige westerse militaire leiders vinden het frustrerend dat hun inspanningen in Oekraïne niet door gelijktijdige diplomatie worden ondersteund. ‘Militaire actie is op zichzelf ineffectief,’ aldus een gezaghebbende militaire zegsman. ‘Ze is alleen effectief als ze wordt gecombineerd met economische en diplomatieke inspanningen. En de diplomatie laat momenteel te wensen over.’

Hoewel sommigen misschien veronderstellen dat er meer stille diplomatie wordt bedreven dan men op het eerste gezicht zou denken, is er volgens insiders maar weinig contact met het Kremlin. Verondersteld wordt dat belangrijke leden van het team van Biden met hun tegenhangers in Moskou hebben gesproken. Maar de resultaten zouden teleurstellen omdat de Russische kant alleen zaken wil bespreken die door het Kremlin zijn goedgekeurd.

Diplomatie door derden zou misschien meer resultaat opleveren. Als voorbeeld zou het akkoord kunnen dienen dat het mogelijk maakte dat Oekraïens graan havens in de Zwarte Zee verliet waardoor de wereldwijde voedselcrisis werd verlicht. Turkije speelde een belangrijke rol bij de totstandkoming van die gesprekken. Niet iedereen zal de Turkse president Recep Tayyip Erdogan als een betrouwbare bemiddelaar beschouwen, maar hij heeft sinds jaar en dag goede contacten in Washington, Brussel en Moskou.

Ook India zou een mogelijke bemiddelaar kunnen zijn. Dat de Indiërs geen VN-resoluties hebben gesteund waardoor Rusland werd veroordeeld, is op veel westerse kritiek gestuit. Maar daardoor zouden ze geloofwaardige boodschappers kunnen zijn in de ogen van Moskou. En Subrahmanyam Jaishankar, de Indiase minister van Buitenlandse Zaken, wordt alom gerespecteerd.

Door sommigen in het Westen worden verstrekkende voorwaarden aan een uiteindelijk vredesakkoord verbonden. De Russische troepen moeten zich minstens terugtrekken tot het punt waar ze zich voor de invasie op 24 februari bevonden. De toekomst van Oekraïne als levensvatbare staat moet worden gegarandeerd, met vrije toegang tot de zee, controle over het eigen luchtruim en betrouwbare veiligheidsgaranties die niet afhankelijk zijn van Russische goeder trouw. De status van de Krim zal het moeilijkste punt van onderhandeling zijn. Maar diplomatie op hoog niveau is nu juist bedoeld voor het vinden van creatieve oplossingen voor lastige problemen. En momenteel ontbreekt het daaraan.