Elke week pluist de redactie van 360 een actuele gebeurtenis voor je uit aan de hand van de internationale pers. Deze week kijken we naar generatieve AI. Kunstmatige intelligentie zou via taalmodellen zoals ChatGPT – dat vorige week zijn tweede verjaardag vierde – de manier waarop we werken veranderen. Wat is er van die belofte terechtgekomen?

Dit artikel verscheen woensdag in de nieuwsbrief, exclusief voor abonnees. Wil je elke week op de hoogte blijven? Neem dan een (proef)abonnement – tijdelijk al vanaf €1,50 per maand – op 360 Magazine.

‘Vandaag hebben we ChatGPT gelanceerd, probeer ermee te praten.’ Met die woorden maakte OpenAI-oprichter en -CEO Sam Altman op X de AI-chatbot op 30 november 2022 wereldkundig. Inmiddels zijn er twee jaar verstreken. Tijd voor veel media om de balans op te maken.

‘Het is nog wachten op het moment dat generatieve AI een groot verschil gaat maken in hoe we ons leven leiden. Maar ze heeft de toekomst al veranderd’, schrijft nieuwssite Axios op de tweede verjaardag van ChatGPT. De AI-chatbot van OpenAI had al binnen een week na de lancering een miljoen gebruikers. ‘Met een mix van verbazing, bezorgdheid en plezier konden internetgebruikers de snelheid, de kundigheid, maar ook de fouten van de software observeren’, schrijft Les Echos. De technologie achter ChatGPT, genaamd ‘generatieve AI’, was niet nieuw, maar OpenAI’s keuze om het product toegankelijk te maken voor het grote publiek was revolutionair, aldus het Franse zakenblad. Vóór ChatGPT bestonden er al generatieve AI-modellen, zoals GPT-3, maar deze waren voornamelijk beschikbaar via moeilijk toegankelijke applicaties voor ontwikkelaars en ingenieurs. En toen kwam OpenAI met ‘een conversatiegericht AI-model dat snel een plek verwierf in het dagelijks leven en hielp bij taken van het opstellen van e-mails tot het genereren van creatieve content’, schrijft Forbes. ‘Een kleine twist die [ChatGPT] onderscheidde van andere machines en de wereld in shock bracht’, aldus El Diario.

‘AI-chatbots zoals ChatGPT werken met behulp van zogenaamde taalmodellen’, legt Die Zeit uit. ‘Deze statistische programma’s evalueren enorme hoeveelheden tekst van het internet en herkennen patronen en de waarschijnlijkheid dat woorden elkaar opvolgen. Op deze manier leren ze taal te begrijpen en zelf teksten te genereren. Daarom worden ze “generatieve” kunstmatige intelligentie genoemd. Vergelijkbare technologieën kunnen ook afbeeldingen, video’s of muziek genereren.’

‘Het vreemde was dat de mensen aan het hoofd van OpenAI nooit hadden gedacht dat ChatGPT Silicon Valley zou opschudden’

OpenAI’s beslissing om een ​​chatbot te creëren die voor iedereen toegankelijk was, veroorzaakte een enorme toename in populariteit en interesse in de technologie. ‘Het veranderde alles’, stelt Les Echos. Ook andere techbedrijven zagen zich genoodzaakt om snel een AI-chatbot op de markt te brengen. OpenAI was niet de enige die aan een dergelijk model werkte met zulke veelbelovende resultaten. Google’s DeepMind liep al voorop op dit gebied. Maar ‘de toegankelijkheid van het model en de timing van de release veranderden het hele speelveld’.

‘Het enthousiasme van de beginfase maakte plaats voor een oorlog tussen bedrijven om voorop te lopen in de toepassing van dergelijke tools [AI-chatbots]. Microsoft sloot binnen de kortste keren een partnerschap met OpenAI, ontwikkelaar van ChatGPT en Dall-E, en Google kondigde al snel aan dat het binnen twee maanden zijn eigen opensourcemodellen zou lanceren’, schetst El País de ontwikkeling van de technologie.

‘Het vreemde was dat de mensen aan het hoofd van OpenAI nooit hadden gedacht dat ChatGPT Silicon Valley zou opschudden’, schreef The New York Times al een jaar geleden in een reconstructie van die spannende beginfase. Volgens de Amerikaanse krant bestond ChatGPT een paar weken voor de lancering nog niet als product. De werknemers van OpenAI werkten aan het veel krachtiger GPT-4, ‘maar er waren problemen. Soms spuwde de technologie haatzaaiende taal en verkeerde informatie. De ingenieurs van OpenAI bleven de lancering uitstellen.’ Uiteindelijk besloten ze om een ouder, minder krachtig, model uit te brengen ‘om de reactie van het publiek te peilen en die informatie te gebruiken om de problemen op te lossen’.

‘Terughoudendheid is nooit de stijl geweest van Amerikaanse techbazen. Maar de ruimdenkendheid waarmee ze hun nieuwste uitvinding aanprijzen is toch ongekend’, schrijft Die Zeit. ‘“Ingrijpender dan vuur of elektriciteit,” zegt Sundar Pichai, CEO van Google. “Vergelijkbaar met de uitvinding van het internet,” zegt Satya Nadella, CEO van Microsoft. En volgens Sam Altman, CEO van OpenAI, zal AI “ongekende welvaart en rijkdom brengen”.’ Wat is er in twee jaar van deze grote woorden terechtgekomen?

De komst van ChatGPT in 2022 leidde tot een AI-hausse, met een explosieve toename in investeringen. Alleen al van 2022 tot 2023 vervijfvoudigde de financiering in deze sector, bericht Business Insider. Tot dusver is 35 procent van alle met durfkapitaal gefinancierde startups in de VS dit jaar AI-gerelateerd, vult Semafor aan. In augustus meldde OpenAI, dat nu gewaardeerd wordt op 157 miljard dollar, dat ChatGPT 200 miljoen wekelijks actieve gebruikers had. ‘Alleen al dit jaar investeren Meta, Microsoft, Alphabet en Amazon meer dan 200 miljard dollar, waarvan een groot deel in de verdere ontwikkeling van AI. En omdat de technologie zoveel elektriciteit vereist, is Microsoft zelfs van plan om een stilgelegde kerncentrale weer in gebruik te nemen. Als iets voor wonderen teweeg moet brengen, is niets te duur’, aldus Die Zeit.

‘Om de hoge kosten van AI-technologie te rechtvaardigen, moet de technologie complexe problemen kunnen oplossen’

Ondertussen is AI-chipmaker Nvidia uitgegroeid tot een van de drie hoogst op de beurs gewaardeerde bedrijven ter wereld. De CEO van het bedrijf heeft ChatGPT omschreven als het ‘iPhone-moment’ van AI, verwijzend naar het Apple-product dat een ommekeer teweegbracht in wat gebruikers van een mobiele telefoon verwachtten.

Maar er klinkt ook twijfel. Die Zeit: ‘De productiviteit in de geïndustrialiseerde landen is gemiddeld niet merkbaar gestegen en de economie is ook niet bovengemiddeld gegroeid. Ondertussen uiten zelfs investeerders zoals Goldman Sachs,  ratingbureau Moody’s en durfkapitalist Sequoia hun bezorgdheid: “Om de buitengewoon hoge kosten van AI-technologie te rechtvaardigen,” stelt een topanalist bij Goldman Sachs, “moet de technologie complexe problemen kunnen oplossen.” Hij ziet niet in dat het daarvoor ontworpen is. In plaats daarvan is AI een speculatieve zeepbel, hoewel “het nog wel even kan duren voordat hij barst”.’

Dus maakte de krant een rondgang langs Duitse bedrijven, groot en klein. Zo wordt in het 177-jaar oude Siemens op alle terreinen geëxperimenteerd met AI. ‘Werknemers van Siemens kunnen bijvoorbeeld vragen stellen aan een AI, die vervolgens de databases van het bedrijf voor hen doorzoekt’, legt Die Zeit uit. En met een programmeerassistent die Siemens heeft gekocht van Microsoft-dochter Github, werken programmeurs ongeveer 10 tot 20 procent sneller dan voorheen. Dit komt overeen met een vermindering van één werkdag per week. Programmeur of softwareontwikkelaar is een van de best betaalde en meest gewilde beroepen van Duitsland. ‘Bedrijven als Siemens, die tienduizenden programmeurs in dienst hebben, kunnen dus veel geld besparen met AI.’ Meer dan 77.000 bedrijven hebben de software van marktleider Github aangeschaft en naar verluidt maken meer dan een miljoen ontwikkelaars er gebruik van.

‘Maar hoe groot de successen ook zijn, ze zijn op zichzelf nauwelijks genoeg om de gigantische uitgaven van techbedrijven te rechtvaardigen. Dit succes moet industrie voor industrie worden herhaald. Op veel plaatsen lijkt het gebruik van AI in bedrijven echter meer op een gimmick dan op een serieuze toepassing’, aldus de Duitse krant.

‘Slechts 5 procent van de Amerikaanse bedrijven zegt AI te gebruiken in hun producten en diensten’

In andere sectoren, zoals de advocatuur, leidt het gebruik van AI tot een minder groot efficiëntievoordeel, zag Die Zeit. ‘In april bleek uit een evaluatie dat hoewel een derde van de advocaten van het kantoor de chatbot dagelijks gebruikt, de software slechts één advocaat iets minder dan één uur werktijd per week bespaart. (…) “AI kan geen betrouwbare juridische beoordeling maken,”’ aldus een advocaat tegen de krant.

Volgens Daniel Rock, een econoom die onderzoek doet naar de economische impact van AI aan de Universiteit van Pennsylvania, met wie Die Zeit sprak, is AI een basistechnologie, vergelijkbaar met de stoommachine, de pc of het internet. Rock zegt dat bedrijven in het begin veel moeten investeren om zo’n basistechnologie überhaupt toegevoegde waarde te laten opleveren. Pas na jaren zullen de investeringen lonen. Rock verwacht dat de effecten van generatieve AI pas over tien tot vijftien jaar zichtbaar zullen zijn in de economische groei of de arbeidsproductiviteit van landen.

Ook volgens The Economist is er nog een lange weg te gaan voordat veel bedrijven productiviteitsgroei bereiken met AI: ‘Slechts 5 procent van de Amerikaanse bedrijven zegt AI te gebruiken in hun producten en diensten’. 

Het aanvankelijke enthousiasme over AI en de vele toepassingen lijkt wat bekoeld. ‘Slechts drie maanden na de lancering van ChatGPT presenteerde OpenAI het GPT-4-model, een kwalitatieve sprong voorwaarts ten opzichte van de eerste versie van de tool. Maar in de bijna twee jaar die sindsdien zijn verstreken, zijn er geen verdere significante ontwikkelingen geweest’, schrijft El País. 

Maar veel experts zijn het erover eens dat de volgende stap AI-agenten wordt. Dat zijn AI-tools die zelfstandig kunnen functioneren en namens ons taken kunnen uitvoeren. ‘Ze zouden vliegtickets en een hotel voor ons kunnen boeken op basis van de aanwijzingen die we ze geven’, zegt een van die experts tegen de Spaanse krant. ‘Digitale butlers die hele werkstappen van gebruikers moeten overnemen’, aldus Die Zeit. ‘De toekomst wijst niet op enorme, monolithische modellen, maar op populaties van agenten die in staat zijn om mee te evolueren op basis van de omstandigheden die hen omringen,’ zegt Enrique Dans, professor innovatie aan de IE Business School, tegen El Diario. Zo’n agent zal zich dan compleet naar de voorkeuren en behoeften van een gebruiker aanpassen en voor verschillende taken zouden verschillende agenten gebruikt moeten worden.

The Economist verwacht dat in 2025 de meest prominente doorbraken op het gebied van AI niet zullen gebeuren op de werkvloer maar op andere terreinen, ‘zoals de ontwikkeling van medicijnen (de door AI ontwikkelde medicijnen gaan misschien de derde fase van klinische proeven in) of defensie (als kunstmatige intelligentie wordt toegevoegd aan drones, die in opkomst zijn als een belangrijk wapensysteem van de toekomst)’. 

‘Het is de vraag of steeds grotere superclusters zich zullen blijven vertalen in slimmere chatbots’

Om krachtigere AI-modellen te ontwikkelen, met meer rekenkracht, zijn meer energie en betere hardware vereist, iets waar massaal in geïnvesteerd wordt. Zo heeft Elon Musk voor zijn bedrijf xAI een supercluster van chips gebouwd met 100.000 chips op één plek en is hij van plan het uit te breiden naar 200.000 en mogelijk zelfs 300.000 chips. Maar er zijn steeds meer twijfels of deze aanpak wel werkt, schrijft Financial Times. ‘Het installeren van veel chips op één plek, met elkaar verbonden door supersnelle netwerkkabels, heeft tot nu toe grotere AI-modellen opgeleverd met een hogere snelheid. Maar het is de vraag of steeds grotere superclusters zich zullen blijven vertalen in slimmere chatbots en overtuigender tools voor het genereren van beelden’, beaamt The Wall Street Journal.

De kosten van superclusters zijn hoog – stroom, koeling, et cetera – en de verbeterde prestaties van de AI-modellen lijken dit niet te verantwoorden. Een supercluster met 100.000 van de beste Nvidia-chips zou zo’n 3 miljard dollar kosten, aldus WSJ. ‘Nieuwe technische uitdagingen ontstaan ook vaak bij grotere clusters. Onderzoekers van Meta zeiden in een artikel in juli dat een cluster van meer dan 16.000 GPU’s van Nvidia te lijden had onder onverwachte storingen van chips en andere componenten terwijl het bedrijf gedurende 54 dagen een geavanceerde versie van zijn Llama-model trainde.

Het koel houden van Nvidia-chips is een grote uitdaging nu clusters van energieverslindende chips steeds dichter op elkaar gepakt worden, zeggen leidinggevenden uit de industrie.’ 

‘Ilya Sutskever, vooraanstaand AI-onderzoeker, medeoprichter van OpenAI en fervent voorvechter als het gaat om superintelligente machines, vertelde onlangs aan persbureau Reuters dat de jaren van schaalvergroting voorbij zijn. Er zijn weer nieuwe ideeën nodig’, schrijft Neue Zürcher Zeitung. Want nog steeds is ‘generatieve AI als een zakrekenmachine die het in 99 procent van de gevallen goed heeft, maar in 1 procent van de gevallen fout. En je weet nooit wanneer het goed gerekend heeft. Wat is de waarde van zo’n apparaat? Eén ding is duidelijk: je zou er niet mee op de maan zijn geland’, aldus de Zwitserse krant.