Omdat spelen goed is voor het brein en voor het sociale leven, kopen ook steeds meer volwassenen tegenwoordig wat kinderen leuk vinden: speelgoed. Fabrikanten hebben de trend ontdekt.

Heike doet net iets gemeens. Ze schuift een plaatje zo vooruit dat Andreas zijn metrolijn in het spel Metro niet verder kan uitbouwen. En ja, dat ergert hem wel een beetje. Maar dan bedenkt hij hoe hij meer punten dan Heike kan halen.

Christian bouwt daarentegen liever driedimensionaal. Legosteen op legosteen. En wat hij voor ogen heeft is zeker niet zomaar een of andere toren.

Heike, Andreas en Christian spelen. Niet in een kinderkamer; ze zijn volwassen en deels al over de vijftig. Terwijl Andreas en Heike in hun vrije tijd graag ingewikkelde bordspellen spelen, zet Christian Velhagen in Binningen, bij Basel, op het ogenblik een heel bijzonder werk in elkaar: de ISD Aggressor, een ‘Star Destroyer’ uit het Star Wars-universum. Gelukkig krijgt hij daarbij hulp van zijn familie, ze moeten tenslotte in totaal meer dan vijftienduizend lego­stenen in elkaar zetten. Als het af is, zal het model bijna een meter lang zijn en ruim 12 kilo wegen. De bouwtekeningen heeft Velhagen overgenomen van een designer, de steentjes heeft hij zelf gekocht. Maar meestal koopt de domotica-ingenieur kant-en-klare sets van de fabriek, onlangs nog een personentrein. Hij is wat in de speelgoedbranche een ‘kidult’ wordt genoemd: een volwassene die speelgoed voor zichzelf koopt.

Het gaat al lang om veel meer dan enkel oudere mannen die in hun hobbykelder aan hun modelspoorbaan knutselen

En hij is niet de enige. De branche zet steeds meer geld om met deze kidults. Die term is samengesteld uit het Engelse kid (kind) en adult (volwassene). Marktonderzoekers schatten de omzet voor alleen deze doelgroep in Groot-Brittannië, Duitsland, Italië, Frankrijk en Spanje voor 2018 op ongeveer 1,9 miljard Zwitserse frank [circa 2 miljard euro], en het wordt alleen maar meer. Op de Speelgoedbeurs in Neurenberg werd de trend eind januari bevestigd. Het gaat al lang om veel meer dan enkel oudere mannen die in hun hobbykelder aan hun modelspoorbaan knutselen.

Toen het gezin Velhagen in 2011 hun nieuwe huis betrok, gingen de legostenen mee. Daarvoor hebben ze in totaal 60 vierkante meter gereserveerd; inclusief opslagruimte en speelruimte is het zelfs zo’n 100 vierkante meter. In 2017 kwam Velhagen op het idee om zijn hobby meer ruimte te geven en stichtte hij in Binningen het museum LEbrickGO, waar hij overwegend zijn eigen modellen laat zien. ‘We hebben het record van 1 miljoen stenen gebroken,’ zegt hij.

Maar voor Velhagen is lego meer dan verzamelen, bouwen en bezitten. Het speelgoed helpt hem tegen de stress. Wanneer hij moet nadenken, wikken en wegen, gaat hij ’s nachts zitten en begint hij te bouwen: een autootje, een huis, of iets anders: ‘Dat is heel ontspannend, net als joggen, het maakt je hoofd leeg.’

Wetenschappers hebben onderzocht wat er dan in het hoofd gebeurt. Door het spel kunnen in het brein allerlei neurale netwerken contact met elkaar maken die anders nooit met elkaar verbonden zijn. ‘We komen op heel nieuwe ideeën en oplossingen, krijgen meer levensvreugde, hebben weer voeling met onszelf, blijven creatief,’ zo beschrijft neurobioloog Gerald Hüther de effecten. Want hoe meer netwerken met elkaar verbonden zijn, des te creatiever een mens wordt. Ook raakt hij in het spel zijn angst kwijt.

Spelen is dus meer dan zomaar een tijdverdrijf. Omdat het zo weldadig is, speelt Christian Velhagen zelden alleen met zijn lego; hij laat vrienden, of zijn zoon en zijn vrouw meespelen. Zijn passie is nooit een probleem geweest voor de relatie. ‘Het was altijd duidelijk dat ik een lego-mens ben,’ zegt hij. Zijn vrouw beziet zijn persoonlijke eigenaardigheid met een glimlach. Als ze een vreemde stad bezoeken, gaat Velhagen de speelgoedafdeling van warenhuizen langs en kijkt wat ze aan lego te bieden hebben.

De tijd die ze samen met spelen doorbrengen, vinden ze beiden belangrijk. Terwijl ze met de steentjes bezig zijn, bespreken ze van alles en nog wat. ‘Bij moeilijke onderwerpen hoef je elkaar niet in de ogen te kijken, je richt je blik op de steentjes,’ zegt Velhagen. Lego is niet het enige speelgoed waar het paar van houdt. ‘Zaterdag zijn we gaan skiën, en daarna hebben we eerst met de Carrera-racebaan gespeeld.’

Spelen maakt relaties hechter, je moet met elkaar van gedachten wisselen

Spelen maakt relaties hechter, je moet met elkaar van gedachten wisselen. De lof van partner of vrienden zodra een bouwset van honderden of duizend stukjes is voltooid, geeft extra bevrediging. Bovendien geldt deze lof een bezigheid die op het eerste gezicht ­zinloos lijkt. Plastic blokjes op elkaar zetten, wat moet je daar nou mee? Toch heeft die bezigheid een doel, en levert die zelfs erkenning op. Socioloog Bastian Roet zegt: ‘Op het moment dat de koper van een bouwset met een doos de speelgoedwinkel uit loopt, weet hij al dat hij een paar dagen later een succesgevoel zal beleven.’ De modellen kunnen er ingewikkeld uitzien, maar dankzij de handleiding wordt het voor iedereen een succes.

Dat de speelgoedbranche de volwassenen als aparte doelgroep heeft ontdekt, is ook te merken aan de prijzen. Zo kost een legomodel van de Millennium Falcon, het ruimteschip waarmee Harrison Ford als Han Solo door het Star Wars-universum vliegt, ongeveer 1000 frank. Bij de racebanen van Carrera betaal je voor de mooiste circuits een paar honderd frank. Daarbij komen nog accessoires zoals racewagens of een virtualrealitybril. Want de moderne Carrera-auto heeft een camera in de cockpit. In combinatie met de VR-bril besturen de spelers het voertuig vanuit het perspectief van de bestuurder. En in de profliga van Carrera racen volwassen hobbyisten uit Duitsland en Oostenrijk tegen elkaar. Volwassenen bouwen kegelbanen, hydraulische modellen en robots uit het assortiment van speelgoedfabrikant Fischertechnik. Of ze bouwen met Playmobil het Hambacher Fest, de bestorming van de Bastille of bekende stadstaferelen na.

Op de Speelgoedbeurs van dit jaar presenteerde de firma Siku een model van een tractor van het merk Claas, schaal 1:32, per app bestuurbaar met de smartphone. Vol overgave hanteerden de volwassen bezoekers, mannen en vrouwen, de zes versnellingen, reden vooruit, achteruit, links- en rechtsaf, schakelden de 26 lichtdiodes in en uit, en draaiden de cabine rond.

‘Dat zijn producten die niet voor kinderen worden gekocht,’ zegt Axel Dammler van marktonderzoeksbureau Iconkids & Youth. Hij spreekt over een speel-gen dat de mens in zich zou dragen en dat hem in staat stelt zich even uit het dagelijks leven terug te trekken.

Dat wordt ook duidelijk bij speelavonden. Andreas en Heike Pietsch zitten aan tafel en bouwen verder aan hun metronetwerk. Concentratie is belangrijk, een verkeerde zet kan de tegenstander punten opleveren. Heike weet haar voorsprong te verdedigen: ‘Ik vind het leuk om Andi te verslaan,’ zegt ze. In de kast liggen zo’n vijftig spellen. Het stel behoort daarmee tot de 70 procent van de Duitsers die volgens het instituut voor marktonderzoek Yougov kaart- en bordspellen speelt. Meer dan de helft van de ondervraagde personen voerde jeugdherinneringen op als reden, en ook de mogelijkheid om je uit de digitale wereld terug te trekken.

Een goed spel houdt de speler in zijn ban. Je vergeet je omgeving, je voelt je uitgedaagd. Je gaat op in een andere wereld. Flow, noemen psychologen deze toestand.

In de schappen van de spelletjeswinkel zou iedereen iets moeten kunnen vinden

Maar niet elk spel is voor iedereen geschikt. Zo overvallen spelers van Colt Express samen een trein – en werken ze elkaar daarbij tegen, met wilde schiet- en knokpartijen. Andi vindt het een leuk spel, omdat de spelregels veel acties onvoorspelbaar maken en strategieën steeds weer in de war gestuurd worden. Maar juist die onberekenbaarheid bevalt Heike niet.

Maar in de schappen van de spelletjeswinkel zou toch iedereen iets moeten kunnen vinden, of je nu een strategische uitdaging zoekt, gewoon plezier wilt hebben of je creativiteit de vrije loop wilt laten. Een relatief nieuwe tak zijn spellen met tussenbeloningen: kleine succesjes tussendoor zoals bij een computergame, bijvoorbeeld omdat de groep een raadsel heeft opgelost. ‘Daarmee bereiken we nieuwe doelgroepen, bijvoorbeeld mensen die tot nu toe alleen digitaal hebben gespeeld,’ zegt Silke Ruoff van Kosmos Verlag. Bij andere spellen werken de deelnemers samen in plaats van tegen elkaar, in de rol van brandweermannen gaan ze een brand te lijf, als zorgverleners bestrijden ze epidemieën.

Socioloog Roet spreekt van een beschermde omgeving die door het spel mogelijk wordt gemaakt. Spelers zouden er zonder negatieve gevolgen hun karakter kunnen tonen of andere gedragspatronen kunnen uitproberen. Terughoudendheid, samen delen, agressiviteit en sluwheid, het hele palet van gevoelens is mogelijk – en als het spel uit is, is alles voorbij.