Journalist Sergej Gorboenov verliet Rusland drie jaar geleden uit angst voor politieke vervolging. Nu ziet hij hoe propaganda de vrijheid van meningsuiting heeft overwonnen en alle kritische stemmen gesmoord zijn.

360 Magazine publiceert met ondersteuning van Free Press Unlimited elke maand een artikel over de staat van de persvrijheid in een bepaald land.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met RFG, een organisatie voor gevluchte journalisten.

Tegen de achtergrond van recente gebeurtenissen als de dood van Aleksej Navalny en Poetins ‘herverkiezing’ verkeert de Russische persvrijheid in zwaar weer. Volgens experts en journalisten in Rusland komt de vrijheid van meningsuiting sinds de verkiezingen van maart onder steeds grotere druk te staan. De verkiezingsuitslag zou de doodsklap kunnen zijn voor de onafhankelijke journalistiek, voor zover deze überhaupt nog functioneerde. Zo is Rusland in twee jaar oorlog met Oekraïne zeven plaatsen gezakt in de jaarlijkse persvrijheidsindex gepubliceerd door Reporters zonder Grenzen; het land staat nu op de 162e plaats van de 180. Direct na de presidentsverkiezingen dit jaar begonnen de Russische autoriteiten buitenlandse journalisten te arresteren, die voorheen als onaantastbaar werden beschouwd. Journalisten van Forbes, Associated Press en Deutsche Welle werden gearresteerd. Volgens mensenrechtenactivisten van OVD-Info zijn sinds het begin van de oorlog met Oekraïne meer dan 66.061 internetpublicaties geblokkeerd en 1152 journalisten vervolgd.

In alle media zal alleen nog pro-Poetin-nieuws verspreid worden. Met onafhankelijke televisie heeft de Russische overheid al begin 2000 afgerekend, snel gevolgd door de radio-omroepen. De laatste onafhankelijke krant, Novaya Gazeta, hield het amper een halfjaar uit na de start van de oorlog in Oekraïne, hoewel de hoofdredacteur een jaar eerder de Nobelprijs voor de Vrede had ontvangen. Ook van Facebook, Instagram en Twitter moesten de Russen in 2022 afscheid nemen. Onafhankelijke journalisten, activisten, politici en zelfs gewone burgers kregen de status van ‘buitenlandse agent’, waardoor het officieel verboden werd met deze mensen samen te werken.  Nog voor de herverkiezing kondigde Poetin een nieuwe strijd aan, dit keer tegen VPN-diensten, waarmee het in Rusland aan banden gelegde internetverkeer omzeild kan worden. Onmiddellijk daarna werden kritische bloggers aangepakt, door ze als buitenlandse agenten te beschouwen en ze te verbieden advertenties in hun video’s te plaatsen, waardoor ze van hun inkomsten werden beroofd.

Door lezers en kijkers van onafhankelijke media te bedreigen hoopt de staat hun aantal te verminderen

Veel Russische journalisten werken nu vanuit het buitenland. Volgens gegevens van RFI in december 2023 hebben tussen de 1500 en 1800 journalisten het land verlaten. De meeste media in ballingschap zijn geblokkeerd of als ongewenst bestempeld op Russisch grondgebied, en vermelding ervan kan leiden tot strafrechtelijke vervolging. Zo werd in mei 2023 de eerste zaak aangespannen voor het herposten van een nieuwsartikel van het als ‘ongewenst’ bestempelde medium Meduza. Ondanks de risico’s kunnen gewone Russen nog toegang krijgen tot onafhankelijke media in ballingschap via platforms als Telegram of YouTube, maar elke dag neemt het risico op repressie toe. Door lezers en kijkers van onafhankelijke media te bedreigen hoopt de staat hun aantal te verminderen. Russische media in het buitenland moeten voortdurend veiligheidsmaatregelen in acht nemen. Zo is de in Amsterdam gevestigde onafhankelijke tv-zender TV-Rain zelfs gestopt met het inzamelen van donaties van kijkers in Rusland om hun donateurs te beschermen. 

Sergei Gorbunov (1988) is een journalist, politicoloog en redacteur bij Russischtalige media in ballingschap. Hij heeft een masterdiploma in politicologie (2019). In 2021 verliet hij Rusland vanwege politieke vervolging.