Activist Thapelo Mohapi slaakt een hartekreet over de criminalisering van arme mensen in Zuid-Afrika en de noodzaak het vertrouwen te herwinnen in een toekomst voor iedereen. ‘Wij worden kennelijk als uitschot gezien, niet als menselijke wezens. We tellen simpelweg niet mee.’

Een samenleving waarin mensen steeds wanhopiger worden, steeds meer honger lijden en de hoop voor hun land opgeven, wordt allicht gewelddadiger. Dé manier om onze samenleving veiliger te maken, is het vertrouwen in het heden en de hoop voor de toekomst te herwinnen. Overal ter wereld worden armen gecriminaliseerd en, in landen als Brazilië, de VS en Zuid-Afrika, met geweld geregeerd. In Zuid-Afrika, waar de gewelddadige samenleving terecht een punt van grote zorg is, vormt de toenemende criminalisering van de armen een risico voor onze veiligheid.

In de misdaadstatistieken van het laatste kwartaal, vrijgegeven door minister van Politie, Bheki Cele, telt Emfuleni [Kaapse township] het hoogste aantal geregistreerde moorden. Zoals altijd worden de zogenaamde ‘wildgroei aan sloppenwijken’ en zelfs het oude koloniale idee van ‘overbevolking’ als boosdoener bestempeld.

Wij worden kennelijk als uitschot gezien, niet als menselijke wezens

Dit zijn de narratieven waar de media en de rijken mee schermen. Volgens dit narratief horen arme mensen niet in de stad thuis, en wie zijn weg vindt naar de stad en de mogelijkheden die ze biedt, vormt een bedreiging voor de samenleving. Wij worden kennelijk als uitschot gezien, niet als menselijke wezens. We tellen simpelweg niet mee. Er zijn talloze voorbeelden waaruit dit blijkt.

Zamekile Shangase, die op zoek naar betere kansen vanuit Umzimkhulu naar Durban was getrokken, werd bij operatie ‘laat-je-bonnetje-zien’ [willekeurige huiszoekingen zonder bevelschrift] op 29 juli 2021 in de Durbanse sloppenwijk Lamontville door de politie doodgeschoten. Haar naam werd in de eerste mediaberichten niet eens genoemd. Sowieso kwamen sloppenwijkbewoners in geen enkel nieuwsbericht zelf aan het woord. De politie was onder schot genomen door lokale bendeleden, zo luidde de officiële versie, en in het daaropvolgende vuurgevecht was een naamloze vrouw dodelijk gewond geraakt.

Uiteindelijk bleek de politie helemaal niet te zijn beschoten. Zo werd duidelijk dat het leven van Shangase geen cent waard was, en tevens dat de hele gemeenschap was gecriminaliseerd om een politiedode te rechtvaardigen.

Dit is een wrang voorbeeld van hoe armen als uitschot worden behandeld en gecriminaliseerd. Het gebeurt aan de lopende band. Als we in gelijkheid geloven en in de noodzaak om de waardigheid van alle mensen te respecteren, dan moeten we geen woorden als ‘wildgroei’ gebruiken voor plekken waar mensen neerstrijken in de hoop op een beter bestaan. In dit land wonen miljoenen mensen in sloppenwijken – wereldwijd zelfs meer dan een miljard. Mensen worden er verliefd, er worden kinderen grootgebracht, men scharrelt er zijn kostje bij elkaar, er wordt geleefd.

Zelfs de fatsoenlijke agenten op het bureau kunnen weinig voor ons doen, want het hele systeem werkt tegen ons

Sloppenwijkbewoners moeten gezien worden als mensen die steun verdienen bij de ontwikkeling van hun gemeenschap, niet als een bedreiging. We zijn onderdeel van de samenleving, doen vaak het werk waar de bovenlaag van afhankelijk is, zoals huishoudelijk werk, beveiligingswerk, werk in de bouw. We bouwen de steden en houden ze schoon en veilig. We verdienen evenveel respect als ieder ander. Wanneer we de straat op gaan om gezien en gehoord te worden, worden we nóg erger gecriminaliseerd. We worden in elkaar geslagen en met rubberen kogels beschoten. We worden regelmatig gearresteerd en beschuldigd van ‘publiek geweld’ als we simpelweg naar buiten treden als georganiseerde kracht. Soms worden we in politiecellen gemarteld, om zeep geholpen zelfs. De politie stelt zelden een onderzoek in als onze leiders worden vermoord, en ze komen ook niet in actie als onze onderkomens illegaal van de kaart worden geveegd.

Natuurlijk is geweld en gewelddadige criminaliteit een serieus probleem in Zuid-Afrika. En net als bij alle andere problemen in deze nationale crisis, worden de armen het zwaarst getroffen. Wij hebben geen stenen huizen, hoge muren, alarmsystemen of particuliere beveiliging. Wij zijn altijd kwetsbaar. Maar we krijgen geen steun van de politie. Wanneer we voor onszelf opkomen, worden we juist in de boeien geslagen, en soms mishandeld.

Zelfs de fatsoenlijke agenten op het bureau kunnen weinig voor ons doen, want het hele systeem werkt tegen ons. We hebben aangedrongen op democratisch toezicht op de politie, maar dat komt met de huidige regering natuurlijk nooit van de grond. Het geweld in de samenleving en het inhakken op de onderlaag zal pas verminderen als we de manier waarop de samenleving in elkaar steekt grondig aanpakken.

Er moet massaal worden geïnvesteerd in de onderkant van de maatschappij, er moet een duidelijk commitment komen om een samenleving te creëren waarin iedereen wordt gerespecteerd, waar kansen worden geschapen voor de miljoenen jongeren die werkloos thuiszitten, en er moet stevig worden opgetreden tegen corruptie. Mensen die zich gerespecteerd voelen en hun geloof in de samenleving en in de toekomst terugvinden, zullen zich minder snel laten meesleuren in een destructieve levensstijl. Het waren de gewone mensen die de apartheid in dit land omverwierpen, niet het ANC in ballingschap.

Toch werden onze ouders, die in 1994 hun leven hadden gewaagd in de strijd, naar huis gestuurd omdat het ANC nu de leiding zou nemen. Ook ngo’s drongen zich naar voren. Toen de armen zich begonnen te roeren en te organiseren, werden ze steevast weggezet als criminelen, of als de ‘derde macht’ die eropuit was de democratie te ondermijnen.

Arm zijn betekent niet dat je brein niet functioneert

Abahlali baseMjondolo, de organisatie waar ik al tien jaar voor werk, was opgezet om dit narratief te veranderen. Vanaf het begin stelt de beweging, die nu meer dan 115.000 leden in vier provincies telt, dat sloppenwijkbewoners voor zichzelf kunnen denken en deel moeten kunnen nemen aan alle besluitvorming die hen aangaat. Arm zijn betekent niet dat je brein niet functioneert. Het betekent alleen dat je geen geld hebt. En we hebben geen geld omdat we de armoede in zijn gejaagd door het kolonialisme en de apartheid, en arm zijn gehouden door het ANC.

Er moet dus een politieke oplossing komen: we moeten de sociale structuren die de armoede in stand houden veranderen, een einde maken aan de onderdrukking door het ANC en de corruptie binnen de partij aanpakken. Een samenleving waarin mensen steeds wanhopiger worden, steeds meer honger lijden en de hoop voor hun land opgeven, waarin mensen nóg cynischer worden over de politie, de regering en de politieke partijen, wordt allicht gewelddadiger. Dehumaniserende taal gebruiken en de politie nog harder op de armen laten inhakken maakt de zaak alleen maar erger.

Dé manier om onze samenleving veiliger te maken, is het vertrouwen in het heden en de hoop voor de toekomst te herwinnen. We hebben een nieuwe politieke visie nodig voor een samenleving die menselijke waardigheid hoog in het vaandel heeft, waar iedereen wordt gewaardeerd en mee mag doen, een samenleving waarin helder is dat armoede het probleem is, niet de armen. Met andere woorden: laten we de strijd aanbinden tegen armoede, dat is dé manier om een samenleving te creëren waarin we allemaal veilig zijn. We zullen blijven vechten voor onze waardigheid, ook al worden we door onze eigen overheid niet als volwaardig beschouwd en ook al worden onze leiders regelmatig opgesloten en vermoord.

We nodigen alle goedgezinde mensen uit zich aan te sluiten bij onze zoektocht naar een uitweg uit de huidige crisis, naar een toekomst waarin ieder mens meetelt en niemand als uitschot wordt behandeld.