Het is ongelofelijk dat de christelijke achterban van Trump trouw blijft klappen voor zijn ontmenselijkende retoriek, vindt journalist Peter Wehner. Volgens hem verraden ze daarmee niet alleen ‘hun menselijkheid, ze verraden ook de Heer die ze beweren lief te hebben en te dienen’.

Hoe had de jarenlang aangewakkerde haat in Rwanda tot zulke gruwelijke massamoorden kunnen leiden? Kennedy Ndahiro, redacteur van het Rwandese dagblad The New Times, gaf in 2019 aan de lezers van The Atlantic antwoord op die vraag. Hij schreef: ‘In Rwanda weten we wat er kan gebeuren als politiek leiders en media bepaalde groepen mensen als niet-menselijk bestempelen.’

Ndahiro beschreef hoe Joseph Habyarimana Gitera, een invloedrijk politiek figuur van de Hutu’s, de grootste etnische groep in Rwanda, in 1959 openlijk had opgeroepen tot het uitroeien van de Tutsi’s, de op een na grootste etnische groep in Rwanda. Gitera noemde de Tutsi’s ‘ongedierte’.

‘Zo begon de stigmatisering en ontmenselijking van de Tutsi’s,’ schreef Ndahiro. Het leidde in 1994 tot een periode van honderd dagen waarin naar schatting een miljoen mensen werden vermoord. De meesten waren Tutsi’s. ‘De verschrikkelijkste vorm van haat was losgebarsten,’ schreef Ndahiro. ‘Wat begon met ontmenselijkende woorden eindigde in bloedvergieten.’

Op Veteranendag, toen Donald Trump zijn vijanden in een toespraak ‘ongedierte’ noemde, moest ik terugdenken aan dat begin van de Rwandese genocide.

‘We beloven jullie dat we het ongedierte gaan uitroeien: alle communisten, marxisten, fascisten en de radicaal-linkse schurken die in ons land leven – die liegen en stelen en verkiezingsfraude plegen,’ zei Trump aan het slot van zijn toespraak in Claremont, New Hampshire. ‘Ze zullen alle legale en illegale middelen inzetten om Amerika en de Amerikaanse droom te vernietigen.’ Hij ging verder: ‘Een dreiging die van buitenaf komt is veel minder sinister, veel minder gevaarlijk en veel minder ernstig dan een dreiging van binnenuit. Onze dreiging komt van binnenuit.’ Na Trumps toespraak barstte een luid applaus los.

Slechts een paar weken voor die toespraak werd Trump door een presentator van een rechtse website geïnterviewd over immigratie en de zuidgrens. ‘Had u ooit gedacht dat u in Amerika zo’n bloedbad zou zien?’ vroeg de interviewer aan Trump.

‘Nee. Niemand heeft ooit zoiets gezien,’ antwoordde Trump. ‘Ik denk wereldwijd niet. Ik denk dat je nog niet in de ergste bananenrepubliek zult aantreffen wat wij hier nu meemaken.’ Trump, momenteel koploper in de race om het Republikeinse presidentskandidaatschap, waarschuwde ervoor dat immigranten een directe bedreiging vormen. ‘We weten dat ze uit gevangenissen komen. We weten dat ze uit psychiatrische inrichtingen en gekkenhuizen komen. We weten dat het terroristen zijn. Niemand heeft ooit zoiets meegemaakt als wij nu. Het is heel triest voor ons land. Het bloed van ons land wordt vergiftigd.’

Op 20 september zei Trump in een toespraak in Dubuque, Iowa: ‘Ze zijn ons land kapot aan het maken. Het bloed van ons land. Ze maken ons land kapot.’

Trumps retoriek is een vrijbrief voor zijn aanhangers: ze gaan nu dezelfde ontmenselijkende taal gebruiken als hij. Trump ziet anderen als existentiële bedreigingen, die vastbesloten zijn om alles te vernietigen wat hij en zijn aanhangers zo mooi vinden aan Amerika. Trump doet twee dingen tegelijk: hij propageert het verhaal dat zijn vijanden verslagen moeten worden, en neemt de natuurlijke remmingen weg die de meeste mensen ervan weerhouden anderen te haten en te schaden. Zijn aanhangers krijgen het signaal dat elk middel mag worden ingezet om de andere kant te verslaan; de gebruikelijke beperkingen die menselijke interacties in goede banen leiden, zijn niet langer van toepassing.

Ontmenselijkte mensen kunnen worden gezien als veel lager dan dieren

‘Ontmenselijkers’ denken dat hun doelwitten ‘een menselijk uiterlijk hebben maar vanbinnen geen mens zijn’, meent David Livingstone Smith, een professor filosofie die onderzoek heeft gedaan naar de geschiedenis en de complexe psychologische wortels van ontmenselijking. ‘Ontmenselijking ontleent een kenmerkend psychologisch element aan het feit dat de ontmenselijker zich pijnlijk bewust blijft van de menselijkheid van de ander,’ schrijft hij. ‘Ironisch genoeg zorgt uitgerekend ons onvermogen om andere mensen als niet meer dan dieren te beschouwen voor onvoorstelbare wreedheid en destructie.’ Ontmenselijkte mensen kunnen worden gezien als veel lager dan dieren; ze kunnen worden veranderd in monsters. Ze zijn niet alleen gevaarlijk; ze vormen een bedreiging. Ze zijn niet alleen onmenselijk; ze zijn onherroepelijk destructief.

Dit is het gewiekste retorische en psychologische spel dat Trump speelt, en hij speelt het erg goed. Hij is de enige Amerikaanse politicus die aanvoelt hoe hij de haat en wrok van zijn aanhangers kan aanwakkeren en er tegelijkertijd voor kan zorgen dat ze hem niet alleen trouw blijven, maar zelfs aanbidden.

Trumps tegenstanders, waaronder de pers, zijn ‘de absolute vijanden van het volk’. Trump heeft geëist dat er een onderzoek wordt ingesteld naar het moederbedrijf van nieuwskanalen MSNBC en NBC wegens ‘landverraad’. Ze zouden zich volgens hem schuldig maken aan ‘eenzijdige en kwaadaardige berichtgeving’. Op zijn sociale netwerk Truth Social heeft hij geïnsinueerd dat de voormalig voorzitter van de Joint Chiefs of Staff, Mark Milley, het verdient om geëxecuteerd te worden wegens landverraad. Dagen later vroeg een van zijn aanhangers bij een Trump-evenement in Iowa waarom Milley niet ‘binnen een maand voor een vuurpeloton zou staan’. Een ander zei tegen NBC News: ‘Verraad is verraad. Er is maar één medicijn voor verraad: de dood.’

Trump maakt geregeld grappen over de gewelddadige aanval op de man van Nancy Pelosi, die daarbij ernstige verwondingen opliep: onder andere een schedelbasisfractuur waarvoor hij geopereerd moest worden. Special counsel Jack Smith, die twee aanklachten tegen de voormalige president heeft ingediend, zou een ‘Trump-hatende aanklager’ zijn die ‘gestoord’ is en een ‘schande vormt voor Amerika’. Zijn vrouw en familie zouden Trump ‘nog veel meer verachten dan hijzelf’. Trump heeft op Truth Social de naam, een foto en het persoonlijke Instagram-account gedeeld van een ambtenaar in dienst van rechter Arthur Engoron, die momenteel de rechtszaak over Trumps civiele fraude voorzit. Trump veracht Engoron en heeft hem herhaaldelijk aangevallen. Hij noemt hem ‘GESTOORD’ en ‘GESTOORD in zijn haat tegen mij’. (Trump heeft de post over de ambtenaar, die hij een ‘Trump Hating Clerk’ noemde, later verwijderd, maar pas nadat hij al op grote schaal was gedeeld.)

Bij de eerste bijeenkomst van zijn huidige presidentscampagne, in Waco, Texas, werkte Trump mee aan een opname van het J6-gevangeniskoor. Dat koor bestaat uit mannen die gevangen hebben gezeten voor hun aandeel in de bestorming van het Amerikaanse Capitool op zes januari 2021. In het nummer ‘Justice for All’ zegt Trump de Pledge of Allegiance op terwijl op de achtergrond het volkslied gezongen wordt.

‘Onze mensen houden van hen,’ zei Trump tijdens de bijeenkomst in Waco over degenen die in de gevangenis zaten. ‘Wat er in die gevangenis gebeurt… Het is een hel. Die mensen horen daar niet.’

The Washington Post ‘identificeerde vijf van de ongeveer vijftien mannen die in de video te zien zijn. Vier van hen zijn aangeklaagd voor het aanvallen van de politie. Ze gebruikten wapens zoals een koevoet, stokken en chemische spray, onder andere tegen agent Brian D. Sicknick, die de volgende dag overleed.’

Tijdens de bijeenkomst in Waco verklaarde Trump: ‘Ik ben jullie strijder. Ik ben jullie gerechtigheid.’ Hij voegde eraan toe: ‘Voor degenen die onrechtvaardig behandeld en verraden zijn – en dat zijn er veel – ik ben jullie vergelding.’ Trump heeft 2024 beschreven als ‘onze laatste strijd’. Hij is bloedserieus, en zijn tientallen miljoenen aanhangers zijn dat ook.

De retoriek van Trump is zonder meer fascistisch. Tegenwoordig probeert hij ‘veel openlijker een autoritaire figuur te worden en Amerika te veranderen in een soort autocratie’, zegt Ruth Ben-Ghiat, historicus aan NYU, in een interview op PBS NewsHour. Dat betekent nog niet dat Amerika, als Trump in 2024 tot president wordt verkozen, een fascistische staat zou worden. Onze instituties zijn waarschijnlijk sterk genoeg om hem te weerstaan – maar ook dat is niet zeker. Hoe dan ook kan Trump veel dingen doen die Amerika ernstige schade kunnen toebrengen.

Hij heeft gepleit voor ‘afschaffing van alle regels, voorschriften en wetsartikelen, zelfs die in de Grondwet’

Trump is uiteindelijk al twee keer bijna afgezet, vier keer aangeklaagd voor maar liefst 91 vergrijpen en schuldig verklaard aan seksueel misbruik en laster. Rechtbanken in New York hebben vastgesteld dat hij of zijn bedrijven bankfraude, verzekeringsfraude, belastingfraude en liefdadigheidsfraude hebben gepleegd. Trump heeft geprobeerd de verkiezingen van 2020 ongedaan te maken. Hij was de katalysator die leidde tot een gewelddadige aanval op het Capitool. En hij heeft gepleit voor ‘afschaffing van alle regels, voorschriften en wetsartikelen, zelfs die in de Grondwet’.

Volgens voormalig vicepresident Dick Cheney, die in vier Republikeinse regeringen heeft gediend en in het Huis van Afgevaardigden werkte, ‘is er in de geschiedenis van onze natie nog nooit iemand geweest die een grotere bedreiging vormde voor onze republiek dan Donald Trump’.

Dat Trump dit alles heeft gezegd en gedaan, is geen verrassing; hij is een diep beschadigd mens, zowel emotioneel als psychologisch. En hij is altijd volledig transparant geweest over wie hij is. Het meest verontrustend zijn de mensen in de Republikeinse Partij die zich, tegen beter weten in, keer op keer hebben neergelegd bij de verdorvenheden van Trump. Sommigen juichen hem toe, anderen doen in stilte mee. Een paar van hen uiten een beetje kritiek en veranderen dan snel van onderwerp. Maar ze laten hem nooit in de steek.

Inmiddels weet ik hoe dit afloopt: de meeste Republikeinen zouden in een gigantische cognitieve spagaat terechtkomen als ze tegenover zichzelf en anderen erkennen wie Trump werkelijk is maar hem toch trouw blijven. In plaats daarvan zoeken ze manieren om dat innerlijke conflict te sussen. Dus omarmen ze samenzweringstheorieën om te onderbouwen waar ze zo wanhopig in willen geloven: bijvoorbeeld dat er verkiezingsfraude gepleegd is, of dat het onderzoek naar de Russische banden met de Trumpcampagne van 2016 een ‘hoax’ was, of dat Joe Biden overtredingen heeft begaan waarvoor hij moet worden afgezet. Ze geven zich over aan whataboutism [het constante gebruik van irrelevante tegenwerpingen waardoor de discussie ontspoort] en catastrophism – het geloof dat de samenleving op instorten staat – om hun steun voor Trump te rechtvaardigen. Ze hebben een vurige psychologische behoefte om te rationaliseren waarom het voor hen, op dit moment in de geschiedenis, gerechtvaardigd is om te geloven dat het doel de middelen heiligt.

Zoals een aanhanger van Trump het eerder deze maand in een e-mail aan mij verwoordde: ‘Trump is beslist niet goed en fatsoenlijk’ – maar, voegde hij eraan toe, ‘goed en fatsoenlijk brengt ons politiek gezien niet echt ver’. En: ‘We hebben geprobeerd om het op een goede en fatsoenlijke manier te doen. Maar bij de stembus werkt dat niet. Dus moeten we het op een andere manier proberen.’

Dat sentiment heb ik vaker gehoord. In 2016, tijdens de Republikeinse voorverkiezingen, schreef iemand die ik al vele jaren via de kerk ken, het volgende aan me: ‘Ik denk dat we als land voorbij het point of no return zijn afgegleden en ik hoop vurig op een leider die het tij kan keren. Ik geloof niet dat iemand van de gevestigde orde dat zal doen. Volgens mij is dat de reden dat mensen zich openstellen voor Trump. Hij is inderdaad al die slechte dingen die jij opnoemt, maar wat heeft het Republikeinse establishment mij de afgelopen zestien jaar opgeleverd? Ik zal het je vertellen: BHO.’ BHO is een denigrerende afkorting van Barack Obama’s naam, die gebruikt wordt om zijn tweede naam, Hussein, te benadrukken.

Als ik deze persoon in 2016 had verteld wat Trump in de daaropvolgende acht jaar zou zeggen en doen, zou hij het hoogstwaarschijnlijk hebben weggelachen en afgedaan als het ‘Trump Derangement Syndrome’ of hij zou me op het hart hebben gedrukt dat hij, als Trump al die dingen echt zou doen, uiteraard afstand van hem zou nemen. Maar kijk waar we nu zijn. Ondanks het feit dat de verdorvenheid van Trump zo goed gedocumenteerd is, heeft hij de Republikeinse Partij nog altijd in zijn greep. In 2020 haalde hij 94 procent van de Republikeinse stemmen, een stijging ten opzichte van 2016. Bovendien heeft hij een voorsprong van meer dan 45 punten ten opzichte van de eerstvolgende Republikeinse presidentskandidaat.

De evangelische beweging in Amerika is veranderd onder invloed van Trump en zijn aanhangers

Witte evangelische protestanten behoren tot de meest loyale achterban van de Republikeinse partij, en volgens het Pew Research Center stemden meer dan acht op de tien witte evangelische protestantse kiezers die vaak naar religieuze diensten gaan, in 2020 op Trump. Van de witte evangelische protestanten die minder vaak religieuze diensten bezoeken, stemde 81 procent op hem. Dat is een stijging ten opzichte van 2016. De steun voor Trump onder witte evangelisten is nog steeds extreem hoog: volgens een peiling uit juni heeft eveneens 81 procent een positief beeld van hem – zelfs nadat Trump dus al voor de tweede keer was aangeklaagd.

De evangelische beweging in Amerika is veranderd onder invloed van de opvattingen en het gedrag van Trump en zijn aanhangers. In een enquête zei bijvoorbeeld bijna een derde van de witte evangelisten achter de volgende uitspraak te staan: ‘Aangezien de zaken zo ver uit de hand zijn gelopen, kunnen de ware Amerikaanse patriotten misschien niet anders dan hun toevlucht te nemen tot geweld om ons land te redden.’

Mensen die beweren volgelingen van Jezus te zijn, blijven trouw aan een man wiens wrede ethiek steeds meer lijnrecht tegenover die van Jezus staat. Dat is opmerkelijk. Veel mensen die de christelijke invloed op de beschaving bezingen, die propageren dat ieder mens dezelfde rechten en waardigheid heeft, die de lessen van de Bergrede en de Gelijkenis van de Barmhartige Samaritaan vieren en die, in de woorden van mijn overleden vriend Michael Gerson, geloven in een ‘transcendente orde van rechtvaardigheid en hoop die boven de politiek staat’, blijven trouw aan een man die Mein Kampf-retoriek gebruikt.

Maar dat hoeft niet. Je geweten volgen, zelfs lang nadat je dat eigenlijk al had moeten doen, is altijd de juiste keuze.

‘Als we ontmenselijkende retoriek gebruiken en ontmenselijkende beelden promoten’, schrijft bestsellerauteur Brené Brown, ‘dan doen we daarmee af aan onze eigen menselijkheid.’ Zij gelooft dat we geroepen zijn om het gezicht van god te vinden in iedereen die we ontmoeten, ook in degenen met wie we het oneens zijn. ‘Als we hun goddelijkheid ontheiligen, ontheiligen we ook die van onszelf en verraden we onze menselijkheid.’

Veel te veel christenen in Amerika verraden niet alleen hun menselijkheid, ze verraden ook de Heer die ze beweren lief te hebben en te dienen.

Peter Wehner is redacteur bij The Atlantic, auteur van The Death of Politics en voormalig speechschrijver voor de regeringen van drie Republikeinse presidenten van de VS.