In het West-Afrikaanse woestijnland is het gebruikelijk om meerdere keren te scheiden. En wanneer dat gebeurt, vieren de vrouwen feest.

De hennakunstenaar zit over de hand van haar klant gebogen, terwijl ze geconcentreerd naar een afbeelding kijkt op de smartphone naast haar. Daarop staat het patroon dat de klant, een jonge vrouw uit een eeuwenoude woestijnstad in Mauritanië, voor de gelegenheid heeft uitgekozen.
Onder het zachte maanlicht zit de jonge vrouw, Iselekhe Jeilaniy, op een matje. Ze houdt zich stil: de natte henna op haar huid mag niet uitlopen. Precies zo zat ze erbij aan de vooravond van haar trouwdag. Maar dit keer gaat ze niet trouwen, ze gaat scheiden. Morgen viert ze een scheidingsfeest.

‘Attentie, getrouwde dames: mijn dochter Iselekhe is nu gescheiden!’ roept Jeilaniy’s moeder naar de dorpsbewoners. Ze ululeert drie keer [een hoog mondgeluid als uiting van blijdschap] en trommelt op een omgekeerd plastic dienblad. Ze voegt er nog geruststellend aan toe dat het huwelijk op een niet al te nare manier ten einde is gekomen: ‘Ze leeft nog, en haar ex ook.’
Jeilaniy giechelt en kijkt naar haar telefoon. Ze is bezig foto’s van de henna op Snapchat te posten – de moderne manier om een scheiding bekend te maken.

In veel culturen wordt scheiden als beschamend gezien en draagt het een groot stigma met zich mee. In Mauritanië daarentegen zijn echtscheidingen niet alleen normaal, maar worden ze zelfs gezien als een reden voor feest; op die gelegenheden wordt bekendgemaakt en gevierd dat de vrouw weer beschikbaar is voor het huwelijk. Al eeuwenlang komen vrouwen samen op elkaars scheidingsfeest om te eten, te zingen en te dansen. Inmiddels worden deze vieringen aangepast aan de behoeften van de selfiegeneratie: naast het traditionele eten en de muziek worden er taarten met teksten erop geserveerd en filmpjes op sociale media gezet.

In dit bijna volledig islamitische land komen echtscheidingen vaak voor; veel mensen hebben er al vijf tot tien huwelijken op zitten, en sommige wel twintig. Sommige geleerden zeggen dat het land het hoogste scheidingspercentage ter wereld telt. Het is moeilijk om dat te controleren, omdat over Mauritanië weinig betrouwbare gegevens beschikbaar zijn. Scheidingsovereenkomsten worden er vaak mondeling vastgelegd en niet gedocumenteerd.

Volgens Nejwa El Kettab, een socioloog die vrouwen in de Mauritaanse samenleving bestudeert, zijn echtscheidingen hier onder andere zo gebruikelijk door de invloed van de Moren. De Moorse gemeenschap is de grootste bevolkingsgroep in het land en heeft van haar Berberse voorouders sterke ‘matriarchale neigingen’ geërfd. Voor de nomadische gemeenschappen van het land waren scheidingsfeesten een manier om de burgerlijke staat van vrouwen bekend te maken. Volgens El Kettab genieten vrouwen in Mauritanië, vergeleken met andere moslimlanden, relatief veel vrijheid en kunnen ze zelfs een ‘huwelijkscarrière’ nastreven. ‘Het is geen probleem als een jonge vrouw gescheiden is,’ zegt El Kettab. Gescheiden vrouwen worden volgens haar gezien als ervaren en dus begeerlijk. ‘Een scheiding kan de waarde van vrouwen verhogen.’

‘Een scheiding kan de waarde van vrouwen verhogen. Ze worden gezien als ervaren en begeerlijk’

Ondertussen is Jeilaniy voorzichtig in de weer met haar melafha – een lange, witte doek die om haar haar en lichaam is gedrapeerd en de donkere henna goed accentueert. Haar moeder, Salka Bilale, loopt heen en weer over de binnenplaats van het huis en poseert met gekruiste armen voor foto’s die later op campagneposters komen te staan. Bilale is ook jong gescheiden. Daarna werd ze apotheker; ze is nooit hertrouwd. Nu stelt ze zich kandidaat voor de nationale volksvertegenwoordiging namens haar woonplaats Ouadane. In het stadje, dat op een heuveltop is gelegen en grenst aan een negenhonderd jaar oude ruïnestad, wonen een paar duizend mensen in eenvoudige stenen huizen. Als Bilale wint, is ze de eerste vrouwelijke volksvertegenwoordiger van Ouadane.

Dankzij haar scheiding heeft Bilale dit alles kunnen doen. Op jonge leeftijd trouwde ze, nog voordat ze haar droom om arts te worden had kunnen waarmaken. Toen ze erachter kwam dat haar man vreemdging, scheidde ze van hem. Haar ex-man, die inmiddels is overleden, wilde dat ze bij hem terug zou komen, maar ze weigerde. Daarop besloot hij haar niet langer financieel te steunen. Eerst gaf hij haar helemaal niets meer, later een luttele 28 euro per maand waarvan ze hun vijf kinderen moest onderhouden, vertelt ze. Omdat ze dringend geld nodig had, opende Bilale een winkel, waarmee ze uiteindelijk genoeg geld verdiende om te gaan studeren. Vorig jaar werd er in Ouadane een nieuw ziekenhuis geopend, waar Bilale, inmiddels begin zestig, eindelijk een baan in de medische sector kreeg.

Haar dochters hadden een heel andere ervaring. Jeilaniy trouwde pas veel later, op haar 29ste, en Zaidouba (28) heeft tot nu toe alle huwelijksaanzoeken die ze kreeg afgeslagen; haar studie en een aantal stages gingen voor. Voor veel vrouwen biedt een scheiding mogelijkheden waar ze voor of tijdens hun huwelijk nooit van hadden durven dromen. Vooral na een eerste huwelijk is dat het geval. Hoewel Mauritaniërs door hun omgang met scheidingen vrij modern lijken, verloopt een eerste huwelijk er over het algemeen zeer traditioneel. Het is gebruikelijk dat de ouders zelf de bruidegom kiezen en hun dochters uithuwelijken als ze nog jong zijn; ruim een op de drie meisjes trouwt voor haar achttiende. De vrouwen hebben er dus weinig controle over wie hun huwelijkspartner wordt.

Lakwailia Rweijil, die ook in Ouadane woont, trouwde voor het eerst toen ze nog een tiener was. Haar vader had de huwelijksceremonie zonder haar medeweten georganiseerd. Het duurde niet lang voordat ze van haar man scheidde. Maar sindsdien is ze keer op keer uitgehuwelijkt. Rweijil kon niet kiezen met wie ze trouwde, en dat is niet zonder gevolgen geweest: ‘Ik koester mensen niet diep in mijn hart. Ze komen wanneer ze komen en gaan wanneer ze gaan,’ zegt ze. Van wie ze scheidde heeft ze daarentegen wel zelf kunnen beslissen.

In Mauritanië kunnen vrouwen onder bepaalde omstandigheden een echtscheiding aanvragen. Uiteindelijk zijn het in de praktijk meestal de mannen die het doen, maar vaak is dat op aandringen van de vrouw. Vrouwen hebben na de scheiding meestal meer recht op de eventuele voogdij dan mannen. Hoewel mannen wettelijk verplicht zijn om alimentatie te betalen, wordt die regel nauwelijks nageleefd en komen de financiële lasten doorgaans neer op de vrouw.

Veel Mauritaanse vrouwen kiezen ervoor getrouwd te blijven, maar degenen die wel scheiden kunnen volgens socioloog El Kettab daarna gemakkelijker hun leven weer oppakken dan vrouwen in andere landen. Ze legt uit dat dat komt doordat de maatschappij hen steunt, in plaats van hen te veroordelen. ‘Het is er heel laagdrempelig, waardoor het makkelijker is om de bladzijde om te slaan.’ Die steun komt ook vanuit de eigen kring van de vrouwen, bijvoorbeeld in de vorm van feestjes.

Jeilaniy vertelt dat ze is gescheiden omdat haar man veel te jaloers was en haar soms zelfs verbood om het huis uit te gaan. Nadat ze het verzoek had ingediend, moest ze drie maanden wachten voordat ze de scheiding kon afronden en haar scheidingsfeest kon geven. Die periode is verplicht om te voorkomen dat de vrouw onverwacht zwanger blijkt. Als ze wel zwanger is, wacht het koppel meestal met scheiden tot het kind is geboren.

De dag van Jeilaniy’s scheidingsfeest is aangebroken. Ze smeert foundation op haar wangen en accentueert haar donkere wenkbrauwen met goud, zoals ze op YouTube heeft gezien. Ze wikkelt zich in haar melafha, diep indigo van kleur, stapt de voordeur uit en gaat op weg. Het feest is georganiseerd door een vriendin van haar moeder, die de woonkamer van haar bescheiden stenen huisje beschikbaar heeft gesteld.

De vrouwen dopen dadels in room en gebruiken stukjes platbrood om kamelenvlees en uien mee te pakken. Ze eten handjes rijst uit een grote schaal, die ze tijdens het praten in hun handpalmen tot balletjes rollen. Langzaamaan wordt het feest steeds luidruchtiger. Kleine jongetjes gluren op hun hurken door de open ramen, die zich in Ouadane op straatniveau bevinden.

Er komen steeds meer vrouwen bij, het gezelschap begint te zingen. Vrouwen die al veel scheidingen hebben meegemaakt en veel scheidingsfeesten hebben bijgewoond, zingen over liefde en over de profeet Mohammed. Het is zweverige, lieflijke, soms droevige woestijnmuziek, enkel begeleid door trommels en geklap.

Mauritanië, een land van nomaden, kamelen en uitgestrekte maanlandschappen, wordt ook wel het land van een miljoen dichters genoemd. Zelfs een echtscheiding is er poëtisch. ‘Er bestaat hier heel veel poëzie over het verleiden van gescheiden vrouwen,’ zegt Elhadj Ould Brahim, hoogleraar culturele antropologie aan de Universiteit van Nouakchott. Hij benadrukt dat dit in een groot deel van de moslimwereld, waaronder in buurlanden als Marokko, ondenkbaar is. In zijn woorden is het sociale stigma daar zo sterk dat het ‘voor een vrouw dodelijk is om te scheiden’. Er wordt nog steeds poëzie geschreven over scheidingen, zegt Ould Brahim, maar die is tegenwoordig visueler van aard en wordt veelal overgedragen via sociale media. ‘Snapchat is het nieuwe ululeren,’ zegt hij.

Ook Bilale is gearriveerd. Ze ploft neer op het tapijt, dicht bij Jeilaniy, die een groot deel van het feest berichten en selfies versturend op haar telefoon heeft doorgebracht. Het feest begint ten einde te lopen; Bilale kijkt naar haar oudste dochter. ‘Ze is alleen maar geïnteresseerd in trouwen en in mannen,’ zegt ze. ‘Toen ik zo oud was als zij, was ik allang met politiek bezig.’

Ze staat op van het kleed. Jeilaniy mag haar status als gescheiden vrouw dan niet willen gebruiken om carrièrestappen te zetten en onafhankelijker te worden, Bilale doet dat wel. Ze loopt de keuken in, waar ze een aantal potentiële stemmers voor de komende verkiezingen heeft gespot. ‘Ik ga die jongeren overtuigen om op me te stemmen,’ zegt ze.’