We praten over het krijgen van feedback op je verhaal. Wie heb je daarvoor nodig, hoe krijg je de juiste soort feedback en hoe ga je om met negatieve opmerkingen?

Luister hierboven of via je favoriete podcast app. Hieronder staan de hoogtepunten en de volledig uitgetypte versie van de aflevering.

Hoogtepunten

• Waarom is feedback vragen zo belangrijk?
  
• Een tip om de juiste feedback te krijgen
  
• Wie wil je om feedback vragen? En waar vind je hen?
  
• Wat kun je verwachten van feedback?
  
• Feedback versus emoties; hoe ga je ermee om?
  
• Waar de meeste schrijvers stranden in het proces om auteur te worden
  

Om je alvast een beetje op weg te helpen, geven we je een lijst met voorbeeldvragen die jij aan je proeflezers kunt stellen. Pas ‘m aan naar je eigen verhaal en voeg ook vragen toe over de onderdelen in je verhaal waar je je wat onzeker over voelt. Zo krijg je de feedback die je verder helpt.

Wil je meer lezen over proeflezers, lees dan Petra’s blog: Proeflezers.

Wil je in contact komen met andere schrijvers en van elkaar leren, ga dan naar de Hangplek voor Nederlandstalige selfpubbers op Facebook.

***

Maria: Nou, hallo Petra. Goedemorgen.

Petra: Goedemorgen, Maria.

Maria: We zijn nog steeds via Zoom aan het opnemen, dus we gaan gewoon nog even verder. Da’s geen probleem. We gaan vandaag het hebben over een belangrijk onderwerp, denk ik. Zowel voor fictie schrijvers als voor non-fictie schrijvers en dat is over het krijgen van feedback over jouw verhaal. Over wat je hebt geschreven. En dat is natuurlijk best heel erg spannend, want ja, je hebt iets geschreven en opeens gaan mensen daar een mening over hebben. Dat is best een eng moment. Ik begin meteen maar bij de eerste vraag, die ik heb voor jou.

Petra: Waarom het belangrijk is… Dat heeft een paar redenen natuurlijk. Sowieso als je je boek wilt gaan uitgeven, je wilt een professioneel boek naar buiten brengen, dus dat betekent automatisch dat je moet weten wat je eigen valkuilen zijn. En dat weet je niet op het moment dat jij je verhaal niet door andere mensen laat lezen, voordat je gaat uitgeven. Dus je eigen valkuilen ontdekken is een hele goede manier via proeflezers.

Daarnaast wil je een frisse en een professionele blik op je werk. Een andermans perspectief op jouw werk, want daarmee zie je namelijk of het verhaal wat jij in je hoofd hebt, of dat overeenkomt op je lezer. Of de lezer inderdaad je verhaal op dezelfde manier begrijpt, zeg maar.

En als laatste is het ook het mindset stukje: je leert en je groeit als schrijver. Je leert hoe je moet omgaan met kritiek, dus dat is een hele belangrijke. Want schrijvers hebben altijd met kritiek te maken. Op het moment dat jouw boek gepubliceerd is krijg je ook reviews, krijg je ook recensies. Dus je kan beter voordat je publiceert zorgen dat je weet wat mensen over je verhaal gaan zeggen, zodat je daarop voorbereid bent.

Maria: Uiteraard, dat je daar op voorbereid bent en ten tweede natuurlijk om te zorgen dat je al een supergoed product op de markt brengt. Dat is ook een belangrijk onderdeel. Om te zorgen dat je gewoon het beste boek naar buiten brengt dat je naar buiten kunt brengen.

Petra: Klopt. En toch zullen er altijd mensen zijn die het helemaal niks vinden, dus dat is ook… Dus in die zin feedback vooraf, zorgt er ook voor dat je kunt omgaan met de eventuele kritiek nadat je hebt gepubliceerd.

Maria: Precies.

Dan weten we nu waarom feedback belangrijk is, maar:

Petra: Ja, dit is een hele belangrijke, want als jij weet vooraf… Tenminste, als jij gaat bedenken vooraf wat je nodig hebt van de feedback, dan kun je er veel beter ingaan. Dus het is belangrijk om er voorbereid in te gaan. Wat wil je weten van je proeflezer, of van je redacteur.

Stel vooraf – dat is mijn tip – stel vooraf een vragenlijst op met bijvoorbeeld vragen waar je zelf onzeker over bent in je verhaal. Dan kan namelijk de proeflezer, of de redacteur, kan daar even naar kijken, even een scherpe blik. Bijvoorbeeld dat dialoog op die pagina, dat loopt niet helemaal lekker. Kun je daar nog even wat extra aandacht aan geven?

Bereid je dus voor op kritiek. Wees gewoon duidelijk van: de vragen die ik ga stellen, daar komt een antwoord op. Dat zal een antwoord zijn die ik niet altijd leuk ga vinden, maar dat is precies de reden waarom je proeflezers en een redacteur naar je werk wilt laten kijken. Dus bereid je voor op kritiek.

En bij onduidelijke feedback die je krijgt: stel vragen. Dus ook daarin wil je duidelijkheid maken voor jezelf.

Wat ik bijvoorbeeld doe is, zodra ik met mensen heb afgesproken… Zij krijgen bijvoorbeeld een maand de tijd om mijn boek te lezen. Zij hebben bepaalde vragen die ze moeten beantwoorden na die tijd, en na die tijd neem ik ook contact met hun op van: Oké, hoe vond je het verhaal? Ik heb je feedback gelezen, dit stuk is nog wat onduidelijk voor mij, kun je dat even uitleggen? En dat je in gesprek gaat met elkaar, zodat je echt goed begrijpt wat hun feedback is. Want je zult ook tegenstrijdige feedback gaan krijgen van je proeflezers. En daarin is het aan jou om te bepalen welke feedback neem ik aan, ga ik aanpassen in mijn verhaal, of leg ik naast mij neer, omdat zij de enige was die daar iets over zei, en de rest zei het allemaal niet.

Maria: Ja, precies. Dat is wel belangrijk, denk ik… Niet iedereen gaat jouw verhaal leuk vinden. Of er zijn… Je zult moeten kijken van: Mensen hebben bepaalde ideeën, een bepaalde mening over een verhaal en soms passen ze misschien heel goed in jouw doelgroep en in het genre wat jij schrijft, en soms misschien niet of misschien minder. En dat zul je misschien ideeën krijgen van dat mensen zeggen van: Ik vind het helemaal niks. Dan is de vraag: Is deze persoon de juiste persoon geweest om mijn verhaal te lezen?

Petra: Klopt.

Maria: En daar kun je denk ik… Ja, daar moet je mee omgaan, dat je weet van: Hoe kan ik die feedback voor mijzelf verwerken? En als je daar van te voren al over na hebt gedacht…

Petra: Ja, dat helpt. En je komt ook professioneler over, want je weet precies wat je wilt vragen en de lezer weet precies waar ze op moeten letten. Dus je helpt hen daar ook mee door vooraf daarover na te gaan denken wat je nodig hebt van hun om je boek nog beter te maken.

Maria: Stel je nou voor, want je hebt een lijst met vragen. Die lijst met vragen, die geef je ook al van te voren aan je proeflezers?

Petra: Ja.

Maria: Oké. Want ik heb soms dan nog wel het gevoel als ik een lijst met vragen opstel van: Ik vraag daar en daar en daar naar, deze dingen, dat men dan daar extra op gaat letten en dat men niet meer kijkt naar de flow van het verhaal. Of zie ik dat verkeerd? Dat ze dan gericht gaan lezen en niet meer spontaan gaan lezen.

Petra: Dat hangt helemaal van de proeflezer af. Misschien zijn er proeflezers inderdaad die dan heel erg gefocust zijn op die vragen, dat kan. Maar mijn ervaring is ook dat de proeflezers die denken: Weet je, die vragen kijk ik achteraf wel, of die vergeten die vragen gewoon zodra ze weer in het verhaal zitten. En dan pas achteraf gaan ze alle vragen invullen.

Dat is ook wat ik altijd als tip meegeef aan mijn proeflezers: Lees de vragen vooraf, dan heb je het alvast in je achterhoofd. Lees daarna het verhaal, gewoon alsof je een normaal boek aan het lezen bent en ga niet die vragen tijdens het lezen invullen, maar pas aan het eind. Want dan heb je het hele verhaal heb je duidelijk. Want anders krijg je bijvoorbeeld: Nou, dat stukje is me onduidelijk. Oh wacht, pagina 320, het is me nu duidelijk. Dat is geen feedback.

Maria: Nee. Dat klopt.

En we hebben het er al een beetje over gehad van:

Petra: Zodra jij jouw eerste versie klaar hebt en je hebt het een paar keer doorgelezen en hier en daar geredigeerd, want je wilt nooit een letterlijke eerste versie aan iemand anders geven. Dan is mijn advies in ieder geval, eigenlijk überhaupt het advies van de schrijverswereld: Ga proeflezers zoeken.

Dat zijn gewone mensen, geen professionals. Het zijn mensen die heel erg houden van lezen en een kritische blik durven te hebben op jouw verhaal. En dat ook durven te delen met jou uiteraard. Proeflezers in jouw genre is het handigst, want die mensen zijn al bekend met wat de do’s en don’ts zijn van dat genre.

Sensitiviteitslezers zou ik adviseren als jij over een onderwerp schrijft die wat gevoelig kan liggen bij lezers. Denk aan racistische onderwerpen, of over een bepaalde periode die pijnlijk is voor een bepaalde groepering bijvoorbeeld. Of… Ook dingen zoals een verkrachting, dat zijn echt van die dingen waarbij je gewoon voorzichtig moet zijn met de manier hoe je dat naar buiten brengt. En dus is een sensitiviteitslezer heel belangrijk. Komt het respectvol over? Heb je het eer aangedaan, zeg maar. Zo moet je het een beetje zien. Dus sensitiviteitslezers op dat front, zeker doen.

En als laatste een redacteur. Een professional die dus bekend is met de d’s en t’s, de verhaallijn, de opbouw. En dat kan ook een schrijfcoach zijn. Een schrijfcoach heeft ook redactionele vaardigheden.

Maar wat wel belangrijk is, is als je al familie en vrienden naar je verhaal laat kijken, tel ze niet mee in dat aantal proeflezers, redacteurs die je wilt toevoegen. Want familie en vrienden, hoe lief en aardig of kritisch ze ook kunnen zijn, zij zijn niet degene die jou van de juiste soort feedback kunnen voorzien. Daar moet je gewoon vanuit gaan.

Maria: Klopt. Ik heb daar zelf ervaring mee. Ik heb bij mijn eerste… wist ik veel… mijn eerste fictie verhaal. Ik was een non-fictie schrijver, dus weet ik veel hoe dat in fictie werkt.

Dus ik had mijn eerste fictie verhaal had ik allemaal familie en vrienden, kennissen. En een mevrouw die was wel geïnteresseerd en die wou het wel lezen en die zei achteraf: Ik hou helemaal niet van detectives en ik heb alleen maar even snel even gescand. Ik heb even snel gelezen en ik vond het eigenlijk helemaal niks.

Nou ja, later denk ik van: die had ik natuurlijk nooit moeten vragen, want… Ik was er toen wel heel teleurgesteld in, want ik had gehoopt dat zij het juist wel leuk zou vinden, want ik kende haar goed en… Eigenlijk vond ik het heel jammer dat mensen op die manier reageren. En achteraf had ik natuurlijk… Nu weet ik dat ik dat niet op die manier had moeten doen. Maar goed, dat weet je dan niet als je net begint. Dan vraag je familie en vrienden, omdat je ook niet… Je zit nog niet in die wereld. Je weet nog niet waar je proeflezers moet vinden. Dat is natuurlijk een vraag:

Petra: Ja, dat is wel even zoeken, inderdaad. Ik heb mijn proeflezers toentertijd in leesgroepen gevonden. Dus ik heb me aangesloten in een Facebook groep. Dat ging over boekenliefhebbers en ik heb daar gewoon een bericht in gezet van: Luister, ik schrijf dit en dit genre. Dit is ongeveer waar het over gaat. Heeft iemand zin om een proeflezer te zijn? En daar hebben mensen op gereageerd en zo is dat gaan rollen.

En als je eenmaal contact hebt met een proeflezer kun je zo iemand ook weer opnieuw benaderen bij een tweede of een derde boek. Maar het is dus gewoon, inderdaad, via social media naar buiten brengen dat je bezig bent met een boek en kijken of mensen erop reageren als jij die vraag stelt van: Hé, ik zoek proeflezers.

Er zijn zoveel plekken waar je ze kan vinden. Ik bedoel, je kan ook naar een bibliotheek gaan en daar mensen aanspreken. Het gaat erom dat je een beetje creatief gaat nadenken van: Waar kan ik lezers vinden? En zij hebben in feite als beloning dat ze een gratis boek krijgen. En enige wat ze daar voor moeten doen is jou feedback geven. En dat is gelijk even iets waar ik even op in wil haken.

Hou er rekening mee dat van de proeflezers dat ongeveer 50 procent zeker niet zal terugkomen bij jou. Dat komt heel veel voor. En dat kan heel erg teleurstellend zijn in het begin. En daar moet je je overheen zetten. Je kan mensen niet dwingen om feedback te geven. Dus zorg gewoon dat als jij in die proefleesronde bent dat jij bij wijze van, ik zeg maar wat, 10-20 mensen hebt, zodat je weet dat je in ieder geval 5 tot 10 feedback terug gaat krijgen. Dus dat is nog even iets waar je rekening mee wil houden.

Maria: En wat me nu ook zo te binnen schiet: Als we het alleen over proeflezers hebben, heb jij dan ook… Stel je hebt proeflezers na de tweede versie. Je hebt proeflezers, je krijgt de reacties terug en je gaat het verwerken. Dan gaat je verhaal naar een professionele redacteur en je hebt daarna nog een derde of een vierde versie. Heb je daarna nog weer proeflezers? Of heb je die proeflezers alleen maar meteen na de eerste keer?

Petra: Ik heb… Zodra mijn versie klaar staat en ik heb hem dus voor mijzelf goed genoeg geredigeerd, dat ik denk: Hij kan naar een proeflezer. Dan heb ik een rond proeflezers. Hun feedback ga ik verwerken en daarna heb ik nog een ronde proeflezers, nieuwe proeflezers, die dus het verhaal weer als een soort nieuwe eerste versie lezen. En dan wil ik gewoon kijken: Krijg ik dezelfde type feedback als die mijn eerste ronde proeflezers geeft, want dan kan ik gelijk naast elkaar neer gaan leggen. Heb ik de feedback goed begrepen? Is het goed verwerkt en is het dus nu een verbetering?

Maria: Oké.

Petra: En na die ronde proeflezers, gaat ie naar een redacteur en mijn redacteur is zowel inhoudelijk redactiewerk aan het doen, als een tweede ronde proofreading. Met andere woorden, dan is het een soort eindredactie, waarbij ze het verhaal nog een keer helemaal door gaat lezen om te kijken of alles goed zit.

Maria: Oké. En hoeveel versies heb je dan in totaal? Heb je vier versies, denk ik? Of vijf?

Petra: Even kijken, de proeflezers… mijn eerste ronde proeflezers krijgt mijn verhaal na twee rondes. Met andere woorden, de eerste versie dan twee rondes, die ik zelf redigeer. Dan krijgt de proeflezer hem, dan heb ik nog een redactieronde, dus dat is nummer drie. Dat gaat ie naar de volgende proeflezer, dat is nummer vier. Feedback verwerken. Redacteur, vijf. En proofreading zes. Dus ik heb sowieso zes rondes redactiewerk wat ik doe, voordat ik op het punt sta om uit te geven.

Maria: Ja, zes versies die je dan… Want ik denk dat… Er zullen ook best wel mensen zijn die – schrijvers, zeker beginners schrijvers – die niet beseffen, dat er nog heel veel werk… Je eerste versie is af. Klaar, the end. Yay, mijn boek is klaar. En voordat je dan bij het moment bent dat je je boek kunt uitgeven, zit er nog een enorm lang traject achter van verschillende versies, voordat dat boek goed genoeg is om op Bol.com te zetten.

Petra: Klopt.

Maria: Je kunt niet je eerste en zelfs niet je tweede versie, zeggen van: Oké, ik heb proeflezers gehad. Het is klaar nu. Ik zet het op Bol.com, ik ga het verkopen. Zo werkt het niet.

Petra: Nee. En je wilt de ronde proeflezers ook niet overslaan. Als jij denkt van: Mijn versie is klaar, ik ga gewoon direct na een redacteur, dan wordt het gelijk professioneel aangepakt. Doe dat niet. Want ten eerste de redacteur krijgt een gigantische hekel aan jou. En ten tweede, een redacteur zal niet alles zien. Je wilt gewoon meerdere mensen op je verhaal zetten. En als jouw eerste versie, of jouw eerste geredigeerde versie bij een redacteur terechtkomt. Die wordt overweldigd door alle dingetjes die niet goed staan, en die gaat ook niet alles eruit halen. En dat kun je zo’n persoon ook niet kwalijk gaan nemen. Het is aan jou om hem zo gepolijst mogelijk aan te gaan bieden aan degene die dat laatste professionele redactiewerk doet.

Maria: Ja, dat ben ik helemaal met je eens. Nou, dan heb ik nog een laatste vraag:

Petra: Ja, je mag in ieder geval verwachten dat je heel veel emoties gaat doorlopen. Van teleurstelling tot faalangst tot boos, onbegrip en misschien ook wel blij en trots, want je krijgt ook wel positieve feedback.

Maar hou er rekening mee dat feedback over het algemeen – dat is heel menselijk – vooral negatief zal zijn. Want het zijn allemaal dingen die niet kloppen aan jouw verhaal, die verbeterd moeten worden, die onduidelijk waren enzovoorts. Dus dat is gewoon heel erg venijnig eigenlijk als je dat terugkrijgt. Want jij denkt: Ik heb het verhaal meerdere keren doorgelopen. Ik vind het fantastisch. Ik vind het mooi. En dan krijg je dingen terug als: Dit klopt niet en dat moet je aanpassen en ik vond dat persoontje niet zo leuk. Dus je gaat een hele etappe van emoties door, dus daar moet jij… daar moet je mee dealen.

Maria: Dat is het lastige om daar… Als je daar niet op voorbereid bent, kun je daar best door overvallen worden.

Petra: Klopt. En je kan in een soort ruzie-stand terecht gaan komen met de redacteur of met de proeflezer van:  Nou, wat belachelijk dat die persoon dat zegt. En het is toch heel duidelijk, want op die en die pagina gebeurt dit toch en dat maakt toch helemaal duidelijk bla, bla, bla. Nee. Dus ga niet dat gesprek op die manier aan met je proeflezer of redacteur. Al die emoties zijn voor jou om mee te dealen en niet om jouw redacteur of proeflezer daarop aan te gaan spreken. Zij hebben hun taak gedaan als jij kritiek krijgt en dan mag jij daar wat mee gaan doen.

Dus wat mag je verder verwachten? Ik hoop eigenlijk altijd dat mensen van feedback en kritiek gewoon durven te leren. Dat ze willen aannemen van: Oké, dit was heel duidelijk in mijn hoofd, maar klaarblijkelijk komt dat niet zo over op de pagina. Hoe kan ik dit anders doen een volgende keer? Of hoe kan ik het anders doen dit keer?

Want dat is dus ook wat feedback is. Feedback helpt je gewoon een betere schrijver te worden. Als jij daarvoor open staat. En dat is de hele reden van feedback, dat je eigenlijk gaat samenwerken om jouw boek zo perfect mogelijk te maken. Dus opnieuw, stel vragen als je iets niet begrijpt. Ga het gesprek aan op een open manier. Niet op een aanvallende manier, maar op een open manier van: Hé wat bedoel je daar eigenlijk mee?

Maria: Er is een groot verschil in feedback krijgen en feedback ontvangen. En ook nog weer daar feedback op geven. Feedback geven op de feedback. Dat zijn twee verschillende dingen en dat is lastig. Zeker als je negatieve dingen krijgt. Want als jij zelf zoiets had van: Dit is het meest fantastische verhaal wat ooit geschreven is. En vervolgens krijg je dus feedback van proeflezers en redacteurs van: Ja, maar deze verhaallijn. Die snap ik niet helemaal en hier zit een gigantisch plothole en dit is dat… Ja, daar kan je wel…

Ik heb zelf gemerkt dat, met name van de feedback die ik in eerste instantie kreeg bij mijn fictie van mijn schrijfcoach. Daar was ik aan een kant enorm… had ik zoiets van: Grrr, dat mens ik haat haar en ik wil haar niet meer. En ik liep stampvoetend door de kamer en ik had echt zoiets van: Grrr, ik doe dit niet meer. Nou ja, dat. Maar dat was twee minuten, toen ben ik, gelukkig ben ik volwassen genoeg om erover na te denken, zeg van: Oké, ik ga nog even teruglezen wat ze heeft gezegd. En toen kwam ik erachter dat ze gewoon gelijk had. Het was niet dat zij nou die feedback zo slecht had gegeven. Helemaal niet. Ze was juist heel voorzichtig om mij die feedback te geven, alleen mijn eerste rauwe emotie was gewoon van: Grrr neeee. En later ben ik pas gaan… Een paar minuten later denk ik van: Oké, het klopt wel. Ik ga nu eerst een gigantische chocolade reep eten en dan ga ik het allemaal verwerken. Weet je. Dat.

Petra: Chocola maakt alles goed.

Maria: Maakt alles goed.

Petra: Ik heb een van de eerste keren dat ik mijn…. Mijn eerste proeflezersronde was met mijn eerste boek en een van de feedback die ik terugkreeg was, en die kwam écht hard aan bij mij, die zei van: Jouw hoofdpersoon, ik vind hem helemaal niet leuk. En ik had zoiets van: Wat? Waarom vind je mijn hoofdpersoon niet leuk? Dat vond ik zo erg. Omdat mijn hoofdpersoon was eigenlijk een beetje deels gebaseerd op eerdere ervaringen die ik zelf had, dus ik voelde mijzelf heel erg persoonlijk aangesproken. Hoezo? Vind je mij niet leuk?

Maar goed, dat is even zo’n moment waar je even doorheen mag. Die rauwe emoties die mogen er gewoon helemaal zijn. En dan is het gewoon de vraag van: Oké, maar wat vind je eigenlijk niet leuk aan hem en wat had je anders willen zien? Wat had je verwacht dan? Hoe kan ik dit anders maken, zodat je hem wel leuk gaat vinden? Niet dat iedereen jouw hoofdpersonages leuk gaat vinden. Misschien is het juist wel goed dat je een hoofdpersonage hebt die iemand niet leuk vind, want dat tegenstrijdige is ook al wel weer goed. Het is soms best wel lastig, feedback ontvangen, maar geef jezelf daarin gewoon de tijd.

Maria: Nou wat ik nog nu bedenk, over deze vraag – wat kun je verwachten -, is dat je natuurlijk hoopt dat je eerlijke feedback krijgt. Maar dat hoeft niet altijd zo te zijn. Zeker niet als je per ongeluk toch familie en vrienden vraagt. Want die zijn niet altijd eerlijk want die willen jou ook niet kwetsen als ze feedback geven.

Waar ik wel eens teleurgesteld in ben, en dat is ook een van die dingen die geen familie en vrienden zijn, maar sommige proeflezers hun feedback is alleen maar van: Ja, dat was een leuk verhaal. En dan denk ik van: Daar heb ik niks aan. Dat wil niet zeggen dat het geen eerlijke feedback is, maar het is niet een uitgebreide feedback en dat is ook wel weer jammer. Ik denk dat je daar rekening mee moet houden op het moment dat je zegt… Niet iedere proeflezer zal feedback teruggeven, maar als je dan een aantal hebt… Je zegt, je hebt 10 proeflezers, vijf die gaan maar reageren en als daarvan drie hebben gezegd van: Ja leuk verhaal en verder niks. Ja, dan hou je niet zoveel meer over om ook nog wat aan te kunnen hebben. Dat is een beetje lastig, denk ik.

Petra: Dat is het ook en dat is ook een gevoel wat je op een gegeven moment wel gaat ontwikkelen als je aan het schrijven en publiceren bent. Op een gegeven moment merk je: Ik heb niet genoeg feedback gekregen. Ik moet nog een ronde proeflezers.

Ik heb dat met een boek heb ik dat ook gehad dat ik dacht, ik was zelf niet helemaal zeker of het allemaal echt heel goed strak stond. En mijn eerste proefleesronde viel in die zin tegen. Ik kreeg niet het soort feedback wat ik verwacht had, tenminste niet duidelijk genoeg. Sommige zeiden wel van: Iets loopt niet helemaal lekker. En dan denk ik: Ja, maar wat dan? Ja, daar konden ze hun vinger dan niet opleggen. En ik heb dat dan zelf ook, dan heb ik dat gevoel van: Het klopt niet helemaal. En op zo’n moment kun je gewoon besluiten: Weet je wat? Ik ga nog een proeflezersronde doen. Ik wil gewoon echt… Ik ga het gewoon nog een keer doorlezen voor mezelf en het aanpassen waar ik denk van: Oké, dit zijn dingen, die lopen nog niet helemaal goed. En dan gewoon nog een keer. Want je wilt echt zeker weten dat jouw eigen onzekerheid in ieder geval weggenomen wordt.

Maria: Zeer zeker. En daar kun je ook meteen aan zien dat je ook best wel een… Wat je ook nog kunt verwachten als je feedback krijgt, dat er enorm veel extra werk achter vandaan komt. Wat je nog moet doen om die feedback te verwerken en een goed verhaal te produceren, met uiteindelijk een versie die zo goed is dat die naar de redacteur kan.

Petra: Ja, en ik denk dat in deze ronde de meeste schrijvers ook stranden in het auteur worden. Want dit is de ronde dat heel veel mensen denken van: Nou, ik heb geen zin om dat verhaal opnieuw weer helemaal door te lopen en wat een werk en pfffttt. Nee, dit gaat me niet lukken, dan maar niet. Of ze maken het besluit van: Ik ga hem gewoon zo publiceren en dat wil je niet.

Maria: Nee, dat wil je ook niet. Precies. Het is een commitment die je aangaat voor jezelf, als je een boek wilt gaan uitgeven. Een stukje professionaliteit die je moet ontwikkelen eigenlijk. Zeg van: Oké, ik wil dit boek op Bol.com hebben. Ik ga dit boek verkopen. Dan moet ik daar ook professioneel genoeg zijn om die feedback te krijgen, te verwerken. Extra werk ervoor te doen om te zorgen dat het boek zo goed mogelijk is, zodat de lezer de waarde krijgt die ze betalen. Ze betalen voor mijn boek. Die ze verwachten van het boek.

Petra: Klopt.

Maria: heb jij nog een conclusie? Ik denk dat we alles wel een beetje hebben gehad wat betreft feedback geven en krijgen en vinden en hoe je dat allemaal doet.

Petra: Ja, wat kun je een lang gesprek hebben over feedback.

Maria: Ja, dat kan best. Het is ook een belangrijk onderwerp.

Petra: Zeker.

Maria: Heb jij nog een conclusie voor ons?

Petra: Ja, ik denk dat het belangrijkste wat je wilt onthouden over feedback is dat het nodig is – absoluut nodig is – maar niet persoonlijk is. Het is niet feedback op jou als schrijver, maar het is feedback op jouw verhaal. En dat onderscheid wil je echt direct gaan maken. Want daarmee kun je het verhaal los van jezelf zien. Jij als schrijver ontwikkelt je namelijk elke dag. Elke dag dat je met schrijven bezig bent ontwikkel jij je. Jij bent gewoon niet de perfecte schrijver, want niemand is de perfecte schrijver. We zijn allemaal beter als gister en minder als volgende week, bij wijze van. En jouw verhaal is daar gewoon een voorbeeld van. Dus je verhaal is gewoon een stuk tekst, een idee die jij op papier hebt gezet en feedback daarop is belangrijk, want dat idee moet helemaal fantastisch zijn zodat de lezer die dat leest ook denkt: Wauw, wat een idee.

Dus feedback: niet persoonlijk.

Maria: Precies. Nou, dat lijkt me een fantastische conclusie. Dank je wel voor dit gesprek.

Petra: Graag gedaan.

Maria: En tot de volgende keer zou ik zeggen.

Petra: Yes, tot dan!